Najbardziej rozpowszechniony typ egzemy to egzema atopowa. Jest to choroba alergiczna, objawiająca się występowaniem suchej i swędzącej skóry, występuje głównie u dzieci. Dużą rolę ogrywają także czynniki drażniące o charakterze mechanicznym, które powodują powstawanie świądu, nasilającego się w często w nocy. Mogą to być szorstkie mydła, detergenty, szorstkie tkaniny a nawet wysokie zmiany wilgotności powietrza
Spis Treści
Objawy egzemy atopowej
Egzema atopowa jest zaliczana do atopowych schorzeń skórnych. Atopią natomiast nazywamy genetycznie uwarunkowaną, nieprawidłową reakcję immunologiczną, która polega na nadmiernym wytwarzaniu przeciwciał, należących do klasy IgE. Przeciwciała te skierowane są przeciwko małym dawkom antygenów, które znajdują się powszechnie w środowisku życia człowieka, a na które osoba z prawidłowo wykształconą reakcją immunologiczną nie reaguje.
Istota choroby jaką jest np. egzema atopowa, polega na utracie warstwy lipidowej, czyli naturalnej bariery organizmu, w określonych miejscach na skórze. W takich miejscach dochodzi do nadmiernej ekspozycji na czynniki alergiczne pochodzenia zewnętrznego, co skutkuje powstawaniem objawów skórnych.
Podział objawów: kryteria Hanifina i Rajka
Według wyżej wymienionych badaczy, objawy atopowego zapalenia skóry można podzielić na większe oraz mniejsze. Do pierwszej grupy zaliczają się symptomy najczęściej występujące, na przykład świąd. Jest to jeden z najistotniejszych objawów, bowiem wchodzi w skład swego rodzaju błędnego koła przy AZS. Świąd powoduje u pacjenta odruch drapania, co z kolei uszkadza zmiany skórne, zapoczątkowując infekcje. Wszelkie zakażenia bakteryjne natomiast zwiększają uczucie świądu, co zmusza pacjenta to jeszcze bardziej intensywnego drapania.
Pojawiają się ropne wysięki, które bardzo trudno się goją, występuje również znaczny obrzęk w zainfekowanych miejscach. Konsekwencją utraty bariery lipidowej jest widoczna suchość skóry oraz jej zaczerwienienie. Poza tym, u większości pacjentów obserwuje się plamy o typowej lokalizacji, z przewlekłym i nawracającym przebiegiem, może również pojawić się wysypka. Nierzadko wykształcają się ponadto pęcherze skórne, wypełnione wodnistym płynem – osoczem.
Objawem, zaliczanym do grupy symptomów mniejszych, jest wyprysk na dłoniach i stopach, ma on jednak charakter kontaktowy, wynikający z podrażnienia. Niekiedy występuje również uczucie nasilonego świądu po spoceniu się, co ma miejsce się wraz z innymi objawami skórnymi podczas silnych emocji.
Rzadziej występujące objawy
Egzema atopowa może również powodować nietolerancję niektórych pokarmów oraz nadwrażliwość skóry na materiały drażniące, a także łagodne bodźce mechaniczne. U niektórych pacjentów stwierdza się ponadto powiększone węzły chłonne oraz mniej charakterystyczne objawy skórne: akcentację mieszków włosowych, biały dermografizm, łupież biały oraz wyprysk sutków.
Inne dodatkowe cechy pojawiają się w różnym czasie trwania choroby, a należą do nich m.in.: objaw Dennie-Morgana, pogrubiony fałd szyjny oraz niewielkie odbarwienia pojawiające się na źrenicach.
Leczenie egzemy atopowej
Leczenie atopowego zapalenia skóry jest ściśle uzależnione od stopnia nasilenia objawów chorobowych. Jako że schorzenie to ma podłoże genetyczne, to nie jesteśmy w stanie całkowicie usunąć jego przyczyn. Istotą wszelkich terapii jest złagodzenie objawów skórnych w jak największym stopniu, co znacznie ułatwi funkcjonowanie osoby chorej w życiu codziennym.
Leczenie podstawowe i późniejsze etapy terapii
Podstawowe leczenie egzemy atopowej nie wymaga stosowania jakichkolwiek środków farmakologicznych, ponieważ najważniejsze to optymalna pielęgnacja skóry oraz jej nawilżanie (stosowanie emolientów), co ma przywrócić naturalną sprężystość oraz barierę lipidową. Kolejnym działaniem leczniczym będzie z pewnością unikanie czynników, które powodują zaostrzenie wykwitów. Przestrzeganie tych podstawowych zaleceń jest podstawą i swego rodzaju wstępem do zainicjowania terapii lekowej.
Leczenie miejscowe opiera się na stosowaniu wspomnianych już wcześniej emolientów, nierzadko z domieszką środków zawierających mocznik lub kwas salicylowy, które są niezbędne w przypadku zmian silnie rogowaciejących. Należy również prowadzić terapię glikokortykosteroidami, jednak zaleca się smarowanie GKS tylko zmian w okresie zaostrzeń choroby, głównie ze względu na niepożądane skutki uboczne (zmiany wypryskowe na twarzy i w okolicy narządów płciowych leczy się sterydami o ograniczonej sile). Można również aplikować choremu wilgotne opatrunki składające się z gazy i warstwy emolientu, co również ma kojący wpływ podczas zaostrzenia choroby.
Leczenie ogólnoustrojowe polega na stosowaniu antybiotyków przy rozległym zakażeniu oraz naprzyjmowaniu kortykosteroidów doustnie. Terapię uzupełniają też środki immunosupresyjne, takie jak cyklosporyna A, która wykazuje bardzo korzystne działanie, szybko eliminując zmiany skórne. Wadą jest niestety to, że egzema ma tendencję do nawrotów, jednak objawy są już zdecydowanie słabsze. Kolejną grupą chętnie stosowanych leków są leki przeciwhistaminowe, które przydatne są w walce z nasilonym uczuciem świądu. Oprócz środków farmakologicznych, prowadzi się również fototerapię – naświetlanie promieniami UVA, UVB, a także chemio-fototerapię, tzw. PUVA.
Leczenie przyczynowe
Istotą leczenia przyczynowego jest zachowanie odpowiedniego stosunku kwasów omega-3 do omega-6, co ma niebagatelne znacznie w utrzymaniu skóry w dobrej kondycji. Czasem podejmowane są również próby odczulania, jednak ma to sens wyłącznie wtedy, gdy czynniki uczulające zostały precyzyjnie określone.
Czynniki ryzyka
Istnieje pewna grupa czynników ryzyka, których kombinacja może znacznie zwiększyć prawdopodobieństwo pojawienia się u dziecka egzemy atopowej. Jest to oczywiście schorzenie o podłożu genetycznym, ale nie dziedziczy się samej choroby, a jedynie skłonność do jej powstawania. Z tego też powodu, ekspozycja na działanie pewnych czynników prowadzi do szybszego uwidocznienia się objawów choroby.
Geny, w obrębie których mutacje powodują zmiany skórne, należą do grupy EDC, które kodują białka niezbędne przy proliferacji komórek poszczególnych warstw naskórka. I właśnie stwierdzenie mutacji w obrębie tej grupy genów prowadzi do powstawania atopii, której obecność u rodziców jest silnie związana z chorobą dziecka.
Poza tym stwierdzono ciekawy wpływ karmienia piersią. Dowiedziono bowiem, że karmienie niemowląt znajdujących się w grupie ryzyka dłużej niż 4 miesiące znacząco zmniejsza częstotliwość występowania u nich objawów AZS. A te rozwijają się przede wszystkim przy kontakcie skóry osoby nadwrażliwej z alergenem, zarówno powietrzno-pochodnym, jak również pochodzenia pokarmowego.
Do powietrznopochodnych alergenów zaliczamy przede wszystkim roztocza, pyłki roślin oraz zanieczyszczenia pochodzące od zwierząt domowych. Wśród alergenów pokarmowych, możemy wyróżnić produkty mleczne, których przyjmowanie we wczesnym okresie dzieciństwa przez osoby obciążone genetycznie, wpływa na utrzymywanie się zmian chorobowych.
Kolejnym czynnikiem, który znacznie nasila wykwity, jest stres. Działa on niekorzystnie na wielu etapach choroby, powodując powstawanie efektu błędnego koła: stres – wykwity – drapanie – infekcja – wykwity – stres. Niekorzystnie na chorobę wpływają również niektóre drobnoustroje, na przykład bakteria Staphylococcus aureus, która to wytwarza toksyny wpływające na aktywność elementów układu immunologicznego.
Poza tym, do grupy biologicznych czynników ryzyka należą jeszcze grzyby z rodzaju drożdżaków oraz autoantygeny, które występują w zdrowej tkance i dlatego nie są zwykle atakowane. W wyniku patologii układ odpornościowy zostaje uczulony na wspomniane autoantygeny, co prowadzi do zaostrzenia stanu zapalnego, a co za tym idzie – zmian skórnych.
Mechaniczne podrażnienie skóry
Dużą rolę ogrywają ponadto mechaniczne czynniki drażniące, które nawet w niewielkich stężeniach powodują powstawanie świądu, nasilającego się w nocy (bardzo często zaburza on efektywny sen, prowadząc do stopniowego wyczerpania). Mogą to być szorstkie tkaniny, substancje myjące, mydła, detergenty, a nawet zmiany wilgotności powietrza.
Obraz kliniczny
Podstawowymi objawami skórnymi tej egzemy atopowej jest świąd oraz nadmierna suchość, która jest wynikiem utraty przez skórę naturalnej warstwy lipidowej. Stanowi ona dość szczelną barierę, która zapobiega wyparowywaniu wody z organizmu. Nieprawidłowe działanie warstwy lipidowej prowadzi do rozwoju stanu zapalnego, czemu towarzyszy świąd, nadmierne rogowacenie oraz zaczerwienienie skóry.
Egzema atopowa ma podłoże genetyczne i przewlekły charakter, a zmiany skórne mają tendencje do krótkotrwałych remisji. Choroba ta bardzo często mylona jest z innymi dermatologicznymi schorzeniami, dającymi podobne objawy – łuszczycą oraz świerzbiączką.
Objawy atopowego zapalenia skóry dają o sobie znać najczęściej w wieku dziecięcym. W przeciągu pierwszych sześciu miesięcy życia pojawiają się one mniej więcej u połowy pacjentów. 60 procent wszystkich przypadków zapada na AZS w pierwszym roku, a 85 procent w pierwszych pięciu latach życia. Poza tym, u blisko jednej piątej osób, u których zachorowanie nastąpiło przed ukończeniem wieku dwóch lat, objawy skórne będą się utrzymywać stale. Natomiast u 17 procent stwierdza się skłonności do samoistnych remisji i nawrotów. Istnieje jednak pewien odsetek ludzi dorosłych, u których pierwsze objawy pojawiły się dopiero po zakończeniu okresu dojrzewania i takie przypadki stanowią niecałe 16 procent wszystkich zachorowań.
Do najczęściej występujących objawów skórnych u niemowląt zalicza się przede wszystkim pęcherzyki oraz grudki powstałe na zaczerwienionych fragmentach. Umiejscowione są one najczęściej na skórze policzków, na czole i na głowie. U dzieci w wieku dwóch lat do rozpoczęcia okresu dojrzewania objawy charakterystyczne dla niemowlęcej postaci choroby nie występują już tak często.
Znacznie bardziej dają tu znać o sobie zmiany mające tendencję do lichenizacji, które umiejscawiają się na nadgarstkach, skórze rąk, stóp oraz na powierzchni stawów: łokciowego i kolanowego. Obraz kliniczny w dorosłej postaci choroby (początek w okresie dojrzewania, do wieku dorosłego) różni się przede wszystkim tym, że zmiany chorobowe nie mają przewlekłego charakteru – z tego właśnie powodu, znacznie częściej dochodzi tutaj do lichenizacji i powstawania blizn.
Możliwe powikłania
Blisko połowa osób, które zachorowały na egzemę atopową w pierwszych dwóch latach życia, będzie w przyszłości zmagać się z inną chorobą o naturze atopii, astmą oskrzelową. Bardzo często dochodzi również do rozwinięcia się alergicznego nieżytu nosa, co w przypadku stwierdzenia atopii w rodzinie, jest niemal pewne.
Egzema atopowa a stres
Psychosomatyka to dział, który łączy w sobie dwie nauki – medycynę oraz psychologię. Opisuje wzajemne stosunki i oddziaływania pomiędzy dwoma sferami życia ludzkiego, czyli ciałem i psychiką.
W przypadku chorób psychosomatycznych, podłoże psychogenne oddziałuje na ciało i niejako determinuje powstawanie objawów cielesnych. Dysfunkcje narządowe pojawiają się nierzadko bez widocznych uszkodzeń i patologii w budowie tkanki. Niektórzy badacze wyznają pogląd, że typy osobowości oraz charakter człowieka, predysponują ludzi do zapadania na niektóre schorzenia.
Rola stresu w rozwoju egzemy
Powszechnie wiadomo, że nadmiar stresu działa niekorzystnie na każdego człowieka i może powodować u całą gamę chorób. W przypadku egzemy atopowej stres nie jest bezpośrednią przyczyną powstawania zmian skórnych. Pełni natomiast ważną rolę w nasilaniu objawów i ich wyzwalaniu, a swoistym kanałem, przez który stres działa na ciało, jest układ nerwowy.
Stresogenne przeżycia wyzwalają silne emocje, które zmuszają serce do szybszej pracy i w efekcie szybszego krążenia w organizmie. Skutkiem tego jest rozgrzanie skóry i jej zaczerwienienie, co z całą pewnością nasila objawy egzemy atopowej, a to powoduje dodatkowy stres dla chorego. Powstaje efekt błędnego koła, z którego bardzo ciężko się wydostać.
Egzema pogłębia stres
Bardzo często pojawia się wzmożone napięcie psychiczne, rozdrażnienie oraz bezsenność, ponieważ spowodowane stresem nasilenie objawów uniemożliwia spokojny i efektywny sen. Skóra jest niejako zwierciadłem osobowości, pierwszą barierą, jaką dostrzega się w relacjach interpersonalnych. Dlatego już pierwsze objawy egzemy atopowej, takie jak świąd czy też zaczerwienienie, powodują u chorego rozdrażnienie i problemy psychiczne.
Objawy utrzymujące się przez długi czas doprowadzają do stopniowego wyniszczenia organizmu (głównie ze zmęczenia), zwiększają również jego podatność na sezonowe infekcje, często bakteryjne, które w większości przypadków powodują trudne do natychmiastowego wyleczenia powikłania.
Stres wewnętrzny zostaje również nasilony przez uczucie wstydu przed otoczeniem, spowodowanego poczuciem odmienności. Chory ma znacznie zaniżoną samoocenę, co rodzi poważne zaburzenia w relacjach międzyludzkich i znacznie utrudnia funkcjonowanie pacjentowi w społeczeństwie.
Wsparcie psychiczne
Bardzo ważną rolę przypisuje się opiekunom oraz otoczeniu osoby chorej na egzemę atopową. Osoby te muszą dokładnie poznać istotę problemu z jakim boryka się bliski, co pozwoli im pomóc przełamać poczucie nieśmiałości, wstydu oraz wyszydzenia u chorego.
Egzema atopowa jako schorzenie psychosomatyczne
Psychosomatyka to dział, który łączy w sobie dwie nauki – medycynę oraz psychologię. Opisuje wzajemne stosunki i oddziaływania pomiędzy dwoma sferami życia ludzkiego, czyli ciałem i psychiką.
W przypadku chorób psychosomatycznych, podłoże psychogenne oddziałuje na ciało i niejako determinuje powstawanie objawów cielesnych. Dysfunkcje narządowe pojawiają się nierzadko bez widocznych uszkodzeń i patologii w budowie tkanki. Niektórzy badacze wyznają pogląd, że typy osobowości oraz charakter człowieka, predysponują ludzi do zapadania na niektóre schorzenia.
Rola stresu w rozwoju egzemy
Powszechnie wiadomo, że nadmiar stresu działa niekorzystnie na każdego człowieka i może powodować u całą gamę chorób. W przypadku egzemy atopowej stres nie jest bezpośrednią przyczyną powstawania zmian skórnych.Pełni natomiast ważną rolę w nasilaniu objawów i ich wyzwalaniu, a swoistym kanałem, przez który stres działa na ciało, jest układ nerwowy.
Stresogenne przeżycia wyzwalają silne emocje, które zmuszają serce do szybszej pracy i w efekcie szybszego krążenia w organizmie. Skutkiem tego jest rozgrzanie skóry i jej zaczerwienienie, co z całą pewnością nasila objawy egzemy atopowej, a to powoduje dodatkowy stres dla chorego. Powstaje efekt błędnego koła, z którego bardzo ciężko się wydostać.
Egzema pogłębia stres
Bardzo często pojawia się wzmożone napięcie psychiczne, rozdrażnienie oraz bezsenność, ponieważ spowodowane stresem nasilenie objawów uniemożliwia spokojny i efektywny sen. Skóra jest niejako zwierciadłem osobowości, pierwszą barierą, jaką dostrzega się w relacjach interpersonalnych. Dlatego już pierwsze objawy egzemy atopowej, takie jak świąd czy też zaczerwienienie, powodują u chorego rozdrażnienie i problemy psychiczne.
Objawy utrzymujące się przez długi czas doprowadzają do stopniowego wyniszczenia organizmu (głównie ze zmęczenia), zwiększają również jego podatność na sezonowe infekcje, często bakteryjne, które w większości przypadków powodują trudne do natychmiastowego wyleczenia powikłania.
Stres wewnętrzny zostaje również nasilony przez uczucie wstydu przed otoczeniem, spowodowanego poczuciem odmienności. Chory ma znacznie zaniżoną samoocenę, co rodzi poważne zaburzenia w relacjach międzyludzkich i znacznie utrudnia funkcjonowanie pacjentowi w społeczeństwie.
Wsparcie psychiczne
Bardzo ważną rolę przypisuje się opiekunom oraz otoczeniu osoby chorej na egzemę atopową. Osoby te muszą dokładnie poznać istotę problemu z jakim boryka się bliski, co pozwoli im pomóc przełamać poczucie nieśmiałości, wstydu oraz wyszydzenia u chorego.
