Odleżyny

Odleżyny to problem wielu, zwłaszcza obłożnie chorych, osób. Mogą one skutecznie obniżyć jakość życia osoby, u której się pojawiają. Przynoszą nie tylko dyskomfort, ale nie rzadko również ból. W przypadku odleżyny niezwykle istotna jest profilaktyka, która może zapobiegać ich powstawaniu, a przynajmniej zminimalizować problem.

Czym są i jak powstają odleżyny?

Odleżyny to inaczej owrzodzenia, powstające w wyniku ucisku. Tkanki, które są uciskane – najczęściej przez wystające kości – ulegają martwieniu. Powodem ich powstawania jest niedokrwienie, a to z kolei – dużym uciskiem naczyń krwionośnych. W przypadku chorych, którzy są unieruchomieni, przebywają w śpiączce czy też mają zaburzenia czucia, niezwykle istotna jest odpowiednia pielęgnacja, a nawet tak błahe sprawy jak odpowiednie ułożenie prześcieradła. Znaczącą rolę w tej kwestii odgrywa również dieta osoby chorej. Brak odpowiedniej ilości białka w spożywanych posiłkach sprzyja powstawaniu odleżyn, a powstające rany dużo trudniej się goją.

Do grupy osób, które są szczególnie narażone na powstawanie odleżyn, należą:

• osoby, które mają unieruchomione ciało (są „przykute” do łóżka, poruszają się na wózku inwalidzkim),
• osoby w podeszłym wieku – powyżej 75. roku życia,
• osoby, które nie są w stanie samodzielnie wykonywać ruchów (całego ciała lub jego części),
• osoby chore na cukrzycę, zmagające się z chorobą naczyń krwionośnych, u których występują zaburzenia w krążeniu krwi,
• osoby chorujące na Alzheimera, u których doszło do upośledzenia funkcji umysłowych,
• osoby o delikatnej skórze,
• osoby nie trzymające mocz oraz kału,
• osoby niedożywione.

Objawy odleżyn

Im szybciej zauważone odleżyny tym łatwiej je leczyć. Warto poznać najwcześniejsze objawy, aby wiedzieć co robić. Do objawów odleżyn należą:

• zaczerwienienie skóry, rumień
• ból lub wrażliwość na dotyk pojawiające się w okolicy zaczerwienionej skóry,
• obrzęk,
• stwardnienie tkanki,
• pęcherze,
• zniszczenie na całej grubości skóry, które sięga aż do granicy z tkanką podskórną
• wypełnienie rany czerwoną ziarniną lub żółtą, rozpadającą się tkanką
• martwica (sięgająca aż do mięśni), zniszczenie tkanek podskórnych (także stawów oraz kości).

Klasyfikacja odleżyn

Wyróżnia się 5 stopni zaawansowania odleżyn, zgodnie z najbardziej popularną klasyfikacją wg skali Torrance’a. Najłagodniejszy ich stan to stopień I, a najbardziej zaawansowany stopień 5. Sposoby i czas leczenia bezpośrednio są związane ze stopniem zaawansowania odleżyn – im niższy stopień, tym łatwiej i szybciej można zażegnać problem.

Stopień I – charakteryzuje się zaczerwienieniem skóry, w tym przypadku mikrokrążenie w tkankach nie jest upośledzone, można to sprawdzić uciskając delikatnie zaczerwienione miejsce, jeżeli po ustaniu ucisku zrobi się ono blade to oznacza, że mamy do czynienia ze stopniem I, naskórek zachowuje ciągłość.

Stopień II – w tym przypadku mikrokrążenie już uległo uszkodzeniu, zaczerwienienie po zaprzestaniu ucisku nie blednie, a wręcz przeciwnie – w wyniku stałego ucisku zaczyna się powiększać; zaczerwienieniu mogą towarzyszyć niekiedy bolesne pęcherze, nadżerki i uszkodzenia naskórka.

Stopień III – charakteryzuje się głębokim uszkodzeniem skóry, sięgającym aż do tkanki podskórnej; w tym przypadku powstaje rana, która jest widocznie otoczona rumieniem, a także bolesnym obrzękiem. Rana ma głębokie ubytki tkanki, a na dnie czerwoną ziarninę (jeżeli przebiega proces gojenia się rany) lub żółte masy rozpadających się tkanek; rana może być pokryta suchym i cienkim strupem.

Stopień IV – w tym przypadku uszkodzenie tkanek sięga jeszcze głębiej niż w przypadku stopnia III – oprócz tkanki podskórnej obejmuje ono także tkankę tłuszczową (na skutek zapalenia i zakrzepicy małych naczyń), a nawet tkanki otaczające oraz mięśnie; podobnie jak wcześniej brzeg rany jest odgraniczony, a na dnie rany mogą być widoczne martwe tkanki, które mają czarny kolor.

Stopień V – ostatni i najbardziej zaawansowany stopień klasyfikacji odleżyn, charakteryzuje się on zaawansowaną martwicą zarówno powięzi jak i mięśni, ale może również dotykać stawów, kości i ścięgien; rana zaczyna brzydko pachnieć, a wewnątrz niej znajdują się rozpadające oraz wyciekające masy tkanek lub też martwica (w kolorze czarnym lub czarno-brązowym); w ciele zaczynają powstawać jamy, które mogą się łączyć w coraz to większe zagłębienia; temu stadium może towarzyszyć zakażenie organizmu zwane sepsą.

Zapobieganie powstawaniu odleżyn

Zapobieganie powstawaniu odleżyn powinno być wdrożone u każdego chorego, który jest na nie narażony. Zarówno styl życia, jak i odżywiania, mają w tym przypadku priorytetowe znaczenie. W minimalizowaniu ryzyka wystąpienia odleżyn zaleca się:

• częste zmienianie pozycji ciała, najlepiej co 1-2 godziny, a w przypadku osób poruszających się na wózku inwalidzkim nawet co 15 minut – pozwala to na zmniejszenie ucisku na konkretne miejsca, chorego należy zachęcać do częstego wstawania – jeżeli jest taka możliwość, albo przewracania się chociażby z boku na bok, jeżeli chory jest unieruchomiony zadanie to spoczywa na osobie opiekującej się chorym/pielęgniarce;
• używanie przeznaczonych do tego poduszek, kółek czy wałków przeciwodleżynowych, które zdejmują ucisk z danego miejsca i rozkładają go na większą powierzchnię ciała;
• korzystanie z materacy przeciwodleżynowych, ew. wyłożenie łóżka owczą skórą,
• dbanie o równo zaścielone łóżko, tak aby zarówno prześcieradło, jak i kołdra, nie tworzyły zagnieceń, pościel powinna być czysta i pozbawiona wszelkich okruchów np. po jedzeniu;
• w przypadku przesuwania chorego należy dbać o to, aby go podnieść, nie zaciągając skóry;
• dieta chorego powinna być odpowiednio zbilansowana – przede wszystkim dostarczać odpowiednią ilość kalorii (ani zbyt małą, ani zbyt dużą), a także zawierać niezbędną ilość białka, witaminy C i cynku;
• miejsca narażone na odleżyny powinny być kilka razy dziennie sprawdzane, przy dobrym świetle, im szybciej zostaną zauważone, tym łatwiej je wyleczyć;
• zabezpieczanie miejsc narażonych na odleżyny za pomocą specjalnego opatrunku np. granuflex extra thin;
• skóra chorego, zwłaszcza w czasie upałów, powinna być zawsze sucha, można ją delikatnie zwilżać, a następnie dokładnie osuszać, chorzy powinni być także podmywani, zwłaszcza jeżeli załatwiają swoje potrzeby w łóżku, i odpowiednio pielęgnowani poprzez zasypywanie skóry talkiem;
• skórę chorego można delikatnie masować przy użyciu oliwki dla dzieci;
• należy wykonywać proste ćwiczenia u chorego polegające na zginaniu rąk oraz nóg.

Leczenie odleżyn

Na leczenie odleżyn składa się kilka czynników. Najczęściej na ich występowanie narażone są osoby chore, więc głównym sposobem radzenia sobie z odleżynami jest leczenie choroby podstawowej. Niestety w wielu przypadkach nie jest to możliwe. Kolejną kwestią jest zapobieganie powstawaniu odleżyn, głównie polegające na łagodzeniu lub całkowitym wyeliminowaniu ucisku, za pomocą dostępnych środków. Równie ważna jest dieta chorego, bogata w białko, witaminy i minerały, dostarczająca odpowiednią ilość energii. Nie należy zapominać o odpowiednim nawadnianiu chorego. Ostatni punkt to prawidłowa pielęgnacja ran, a dokładniej:

• stosowanie odpowiednich opatrunków, które zapewniają wilgotne środowisko dla gojenia się rany,
• czyszczenie odleżyny wraz z otaczającą ją skórą i usuwanie resztek przy każdej zmianie opatrunku, pozwoli to na zapobieganie zakażeniu,
• chirurgiczne oczyszczenie ran, w przypadku gdy w ranie powstaje czarna lub żółta martwica,
• dopasowanie metod pielęgnacji do potrzeb pacjenta:
• techniki ostre czyli chirurgiczne
• autoliza: żel, opatrunki
• oczyszczanie enzymatyczne: żel
• oczyszczanie mechaniczne
• oczyszczanie biochirurgiczne czyli terapia larwami.