Odra

Odra to choroba zakaźna wywoływana przez wirusa odry – istnieje ponad 20 odmian szczepu tego wirusa. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, a cząstki wirusa są wykrywane we krwi po tygodniu od zakażenia. Objawami są ból gardła, nieżyt nosa, suchy kaszel. Na błonie śluzowej policzków pojawiają się białe plamki. Niedługo potem pojawia się wysypka. W objawach i przebiegu zbliżona do odry, ale jest wywoływana przez inny typ wirusa (paramyksowirusa).

Przebieg odry u dzieci

Kilkadziesiąt lat temu w Polsce była to choroba niezwykle powszechna, jednak dzięki programowi szczepień ochronnych, udało się skutecznie ograniczyć liczbę zachorowań na odrę wśród dzieci. Nie zawsze jednak szczepionka bywa skuteczna – u osób z zaburzeniami odporności nie daje ona całkowitej gwarancji uniknięcia zachorowania.

Dziecko zaraża się w większości przypadków drogą kropelkową od innego chorego dziecka – izolacja chorego w tym przypadku jest niezwykle istotna, bowiem wirus uzyskuje zdolność do zarażania nawet na kilka dni przed wystąpieniem pierwszych symptomów choroby i zachowuje ją do czterech dni po ich ustąpieniu.

Okres wylęgania pasożyta trwa kilka dni, po tym czasie pojawiają się pierwsze objawy, zwane prodromalnymi. Jest to przede wszystkim podwyższona temperatura ciała oraz kaszel, może również pojawiać się katar oraz zaczerwienienie oczu.

• Bardzo uciążliwym, zwłaszcza dla małego dziecka objawem, jest światłowstręt, który utrzymuje się przez kilka dni.
• W późniejszym etapie trwania choroby, do powyższych objawów dołącza charakterystyczna wysypka na skórze oraz w jamie ustnej (tak zwane plamki Fiłatowa – Koplika).
• Początkowo wysypka ma charakter drobnoplamisty, jednak w miarę upływu czasu, zmiany skórne grupują się i tworzą większe struktury. W okresie pojawiania się wysypki, gorączka ulega znacznemu nasileniu.
• Objawy skórne cofają się po upływie kilku dni, w miejscach zajętych chorobą skóra zaczyna się łuszczyć i zmieniać zabarwienie na ceglaste.

W niektórych przypadkach wysypka w ogóle się nie pojawia – ogólnie mówiąc, odra u dzieci ma zazwyczaj łagodny przebieg i rzadko grozi jakimikolwiek powikłaniami. Choroba dotyka najczęściej maluchy w wieku przedszkolnym oraz wczesnoszkolnym, natomiast rozprzestrzenianiu odry sprzyjają zamknięte zbiorowości, takie jak szkoła i przedszkole właśnie. Zakażenia niemowlęce występują zdecydowanie rzadziej, szczególnie narażone są dzieci po skończeniu 6 miesiąca życia.

Małe dzieci, na większość objawów odry reagują po prostu płaczem. To po stronie osób dorosłych leży całkowita odpowiedzialność za wczesne rozpoznanie choroby. W przypadku odry dziecięcej, często dochodzi do zajęcia spojówek – wówczas twarz dziecka sprawia wrażenie zapłakanej, pojawia się też wspomniana wcześniej, wysoka gorączka.

Objawy odry

Istnieje szereg przypadków zachorowań o niestandardowym przebiegu, dlatego bardzo ważna jest uważna obserwacja dziecka przez rodziców. Niekiedy nawet choroba przebiega bez charakterystycznych znamion skórnych, w innym przypadku przyjmują one postać krwistych wybroczyn.

Przebieg choroby

• Pierwszy etap choroby jest związany z wylęganiem wirusa i jego namnażaniem w organizmie. Symptomy pojawiają się zazwyczaj po upływie do dwóch tygodni od momentu zakażenia, w tym czasie choroba przebiega bezobjawowo. Niekiedy pojawia się tylko stan podgorączkowy. Jedynym sposobem na wykrycie choroby w tym stadium są badania krwi.

• Po upływie 9 – 14 dni rozpoczyna się kolejne stadium, w którym objawy przyjmują postać bardzo nieswoistą, przez co na tym etapie odra nadal jest trudna do zdiagnozowania. W tym czasie pojawia się już gorączka dochodząca nawet do 40 stopni Celsjusza, a także inne grypopodobne symptomy, takie jak suchy i męczący kaszel, a także obfity katar.

• Zwykle po kilku dniach do wcześniej wymienionych dołączają kolejne, bardziej charakterystyczne dla odry objawy. Jest to przede wszystkim nadwrażliwość na światło, zwana również czasowym światłowstrętem. Powoduje to zaczerwienienie oraz przekrwienie oczu, obrzęk spojówek oraz znaczne zwiększenie produkcji wydzieliny ocznej, mającej rzadką konsystencję oraz przezroczysty kolor. W tym czasie również stają się widoczne tak zwane plamki Fiłatowa – Koplika, które umiejscawiają się przede wszystkim na błonie śluzowej jamy ustnej i mają postać niebiesko – białych, drobnych nalotów.

• Kolejne stadium choroby cechuje się przede wszystkim powstawaniem licznych zmian skórnych, przyjmujących formę wysypki. Wyprysk umiejscawia się najpierw na głowie i szyi, a potem stopniowo obejmuje całe ciało. Zmiany skórne zmieniają się w trakcie trwania choroby, a ostateczną ich formą są złuszczone, brązowe plamy. Dodatkowo temperatura ciała ulega obniżeniu.

Etap zdrowienia

Ciągły spadek temperatury ciała zwiastuje ostatni etap choroby, w którym dochodzi do całkowitego ustąpienia wszystkich symptomów. Charakterystyczne jest masowe złuszczenie powierzchni skóry, która przyjmuje ponadto brązowe zabarwienie, często posiada również przebarwienia – nienaturalne kolory znikają jednak w przeciągu kilkunastu dni, a złuszczona warstwa regeneruje się.

Jak zapobiegać zachorowaniom na odrę?

Gwałtowne i uciążliwe objawy odry powodują, że dziecko jest osłabione, traci apetyt, w niektórych przypadkach dochodzi również do utraty masy. Poza tym, niewłaściwe lub zbyt późno podjęte leczenie może doprowadzić do powstania groźnych powikłań, które z całą pewnością mogą zostawić „pamiątki” na całe życie.

Profilaktyka odry

• Ze względu na powyższe można stwierdzić, że działania profilaktyczne w przypadku odry mają bardzo duże znaczenie. Oszczędzą one maluszkowi przykrych doświadczeń, a rodzicom wielu godzin stresu oraz zmęczenia. Pełną odporność na wirusa odry daje tylko przechorowanie tej przypadłości. Układ odpornościowy wykształca bowiem odpowiednio silną reakcję, która zapobiega powtórnym zakażeniom już do końca życia.

• Obecnie jednak największe znaczenie w zapobieganiu odrze mają szczepienia ochronne, które weszły do obowiązkowego kalendarza szczepień już w ubiegłym wieku. Szczepionka jest spreparowana w ten sposób, że zapewnia odporność na trzy choroby jednocześnie: odrę, świnkę oraz różyczkę. Standardowo podaje się dwie dawki powyższej szczepionki – pierwszą w wieku kilkunastu miesięcy, drugą zaś około 10 roku życia.

• Do rzadkości należą przypadki, gdzie odporność na odrę wykształciła się po kontakcie z osobą chorą. W takich przypadkach najczęściej dochodzi bowiem do zachorowania, nie do wykształcenia reakcji odpornościowej bez wystąpienia żadnych objawów. Istnieją ponadto przypadki, w których pierwsza dawka szczepionki okazała się nieskuteczna, lecz jest to jednak niewielki odsetek ludzi, u których zachodzą ku temu specjalne warunki.

Co w przypadku braku szczepienia?

Obecnie często zdarzają się przypadki osób niezaszczepionych, przede wszystkim urodzonych przed rokiem 1970. Takie osoby również powinny czym prędzej zgłosić się po szczepionkę, ponieważ u osób dorosłych dziecięce choroby wirusowe mają zazwyczaj dużo cięższy przebieg. Odra stanowi duży problem zwłaszcza w krajach Afryki, gdzie dostęp do szczepień jest utrudniony – rokrocznie na tą chorobę umiera duża liczba dzieci.

Powikłania odry

Bez wątpienia najgroźniejszym dla rozwijającego się organizmu powikłaniem zakażenia wirusem odry, jest zapalenie mózgu. Stan zapalny może obejmować tylko sam mózg, ale także całe mózgowie i rdzeń kręgowy, lecz jest to z reguły cięższa odmiana tej choroby.

Objawy zapalenia mózgu

Zapalenie mózgu prowadzić może do rozległych uszkodzeń tkanki nerwowej, co skutkuje trwałym zaburzeniem czynności życiowych, a w niektórych przypadkach choroba kończy się śmiercią.

• Główną rolę odgrywają przede wszystkim zaburzenia świadomości, częstym objawem jest również wysoka gorączka.
• Chory skarży się ponadto na silne bóle głowy, nudności oraz wymioty, mogą również pojawiać się problemy z równowagą.
• Poza tym, zapalenie mózgu charakteryzuje się dużym osłabieniem, uczuciem senności, a także zmniejszeniem napięcia mięśni oraz dolegliwościami bólowymi z ich strony.
• Pojawia się również niedowład spowodowany uszkodzeniem nerwów obwodowych, oraz niezborność ruchowa, której przyczyną jest z kolei zajęcie odczynem zapalnym obszarów mózgowia odpowiadających za koordynację ruchową.
• Charakterystycznym objawem są poza tym częste napady padaczkowe o zróżnicowanym nasileniu.

Zmiany widoczne w badaniach

W badaniach laboratoryjnych uwidacznia się obecność przeciwciał lub materiału genetycznego wirusa w płynie mózgowo – rdzeniowym. Bardzo często zwiększeniu ulega również liczba limfocytów, co jest zwiastunem stanu zapalnego. Zakażenie wirusem odry prowadzi do powstawania jednego z czterech odmian klinicznych stanu zapalnego.

Odmiany choroby

Wyróżniamy zapalenie ostre, przyzakaźne, wtrętowe oraz podostre twardniejące. Bez wątpienia najbardziej niebezpieczny jest ostatni typ schorzenia. Objawy pojawiają się zwykle po kilku latach od zakażenia i są spowodowane powtórnym zakażeniem uśpioną formą wirusa. W badaniach diagnostycznych uwidacznia się duże stężenie przeciwciał w płynie mózgowo – rdzeniowym, zaś objawy neurologiczne mają zazwyczaj bardzo ciężki przebieg.

Leczenie odrowego zapalenia mózgu

Leczenie odrowego zapalenia mózgu ogranicza się przede wszystkim do podawania steroidowych leków przeciwzapalnych, a także środków przeznaczonych do leczenia objawowego. Rokowania w przypadku zakażenia wirusem odry są dość dobre, jednak późne rozpoznanie lub zaniechanie leczenia może prowadzić nawet do śmierci pacjenta.

Jak ulżyć dziecku choremu na odrę?

Wszyscy dobrze wiemy, że w przypadku maluchów, trudno jest je zagonić do łóżka nawet na kilka dni. Czasami objawy choroby nasilają się – wówczas nie ma dużego problemu z przekonaniem dziecka do wypoczynku, jednak zachodzi konieczność jego pielęgnacji, aby polepszyć jakość życia w okresie choroby.

Domowe sposoby na objawy odry

Domowe sposoby walki z zarażeniem wirusem odry mogą być jedynie uzupełnieniem terapii prowadzonej pod okiem lekarza specjalisty. Musimy pamiętać, że tradycyjne metody nigdy nie mogą zastępować konwencjonalnego leczenia, które przynosi najbardziej wymierne rezultaty i zapewnia szybszy powrót do zdrowia.

• W przypadku odry, leczenie jest wyłącznie objawowe, a zadaniem rodzica jest stworzenie dziecku jak najlepszych warunków do zwalczania objawów.
• Koniecznie trzeba zapewnić choremu spokój i wypoczynek w wygodnym łóżku, które jednak nie powinno być zbyt ciepłe.
• Poza tym, ważne jest również odpowiednie nawilżenie powietrza w pomieszczeniu, w którym przebywa chore dziecko. W tym celu stosuje się specjalne nawilżacze powietrza, emitujące parę wodną.

Metody naszych babć

Starym przepisem na „domowy” nawilżacz powietrza są mokre ręczniki powieszone na gorących grzejnikach, co również przynosi zadowalające efekty. Warto także prowadzić aromaterapię środkami, które wykazują dobroczynne działanie na układ oddechowy w przypadku odry. Są to przede wszystkim różne olejki, np. olejek z drzewa herbacianego bądź eukaliptusowego.

Nie wolno zastępować tych aromatów kadzidełkami – w ich przypadku, aromaty są najczęściej pozyskiwane sztucznie, a poza tym, dym działa drażniąco na przekrwione spojówki. Ważne jest również odpowiednie zaciemnienie pomieszczenia – pozwoli to zmniejszyć przykre dolegliwości związane ze światłowstrętem.

Zdrowienie

Leki przeciwgorączkowe należy podawać jedynie wtedy, kiedy temperatura ciała rośnie do wartości powyżej 39oC – lekko podwyższona temperatura ma bowiem bardzo istotne znaczenie w procesie zdrowienia. Objawy schorzenia ustępują zazwyczaj po upływie kilku, maksymalnie kilkunastu dni, a widocznym symptomem końca choroby jest gorączka, która systematycznie obniża się, stopniowo zanikają również zmiany skórne.

Jak odróżnić ospę od odry?

Obydwa te schorzenia są charakterystyczne dla okresu dziecięcego. Jednak mogą pojawić się również w późniejszym okresie, w wieku dorosłym – wówczas jednak przebieg obu chorób jest dużo bardziej gwałtowny, niż ma to miejsce w przypadku dzieci, zwiększa się również ryzyko groźnych powikłań.

Charakterystyka chorób

Ospa jest chorobą wirusową, wywoływaną przez wirus VZV. Pierwsze objawy tego schorzenia pojawiają się już w okresie prodromalnym i mają grypopodobny charakter – z tego powodu są najczęściej ignorowane do czasu pojawienia się bardziej swoistych symptomów.

• Początkowo występuje niewysoka gorączka, pojawia się również osłabienie, dziecko skarży się na złe samopoczucie.
• Dolegliwości bólowe, głównie ze strony głowy i mięśni, mogą być bardzo zróżnicowane, temperatura ciała sukcesywnie zwiększa się.
• Bezpośrednio przed pojawieniem się wysypki dziecko cierpi na nudności, niekiedy na biegunkę i wymioty.
• Po upływie 2 – 3 na skórze zaczynają się tworzyć charakterystyczne zmiany, które w miarę upływu czasu ulegają ewolucji.
• W początkowym stadium plamki są czerwone, mogą przypominać wykwity różyczkowe, potem jednak przekształcają się w typowe dla ospy pęcherzyki.

Podobnie jak ospa, odra również powodowana jest przez zakażenie wirusowe patogenem z rodziny paramyksowirusów, również przenosi się drogą kropelkową.

• Początkowe symptomy odry są także podobne do tych, pojawiających się przy grypie i przeziębieniach – dziecko zaczyna gorączkować, skarży się na ból głowy oraz gardła.
• Widocznym objawem choroby jest mocne zaczerwienie spojówek, któremu towarzyszy światłowstręt.
• Dziecko intensywnie kaszle oraz kicha.
• Kolejnym etapem schorzenia jest pojawienie się wysypki skórnej, która ma charakter grubo plamisty.
• Początkowo pojawia się ona tylko za uszami, jednak w ciągu kilku dni obejmuje już całe ciało i znika nie pozostawiając przebarwień, zwykle po upływie 7 – 8 dni.

Leczenie ospy i odry

Oba schorzenia są wywoływane przez zakażenia wirusowe, a tych nie umiemy obecnie leczyć przyczynowo. Leczenie ogranicza się tylko i wyłącznie do złagodzenia objawów i stworzenia organizmowi jak najlepszych warunków do zwalczania infekcji. Profilaktycznie można podawaćśrodki przeciwgorączkowe i przeciwzapalne, w przypadku ospy dodatkowo używa się środków wysuszających zmiany skórne.

Literatura:

Measles History (ang.). W: Centers for Disease Control and Prevention [on-line]. U.S. Department of Health & Human Services.
Ludlow M, McQuaid S, Milner D, de Swart RL, Duprex WP. „Pathological consequences of systemic measles virus infection”. The Journal of Pathology
Sabella C. „Measles: Not just a childhood rash”. Cleveland Clinic Journal of Medicine.
Ołdakowska A, Marczyńska M. „Measles vaccination in HIV-infected children”. Medycyna Wieku Rozwojowego.