Owulacja

Objawy owulacji

Owulacja to inaczej jajeczkowanie, czyli okres, w którym kobieta może zajść w ciążę. Ponieważ nie zawsze matematyczne obliczenie dni płodnych jest możliwe, warto znać objawy owulacji, by dokładniej określić jej termin.

Owulacja występuje zwykle około 14 dnia cyklu miesiączkowego (przy cyklu 28 dniowym). W tym czasie mają miejsce gwałtowne zmiany hormonalne, których efektem jest pęknięcie pęcherzyka i uwolnienia komórki jajowej. Jakie objawy świadczą o wystąpieniu owulacji?

Temperatura ciała

Jedną z częściej stosowanych metod pomagających określić termin owulacji jest metoda termiczna – czyli badanie podstawowej temperatury ciała. Wprawdzie temperatura każdej kobiety może być różna, niemniej jej wahania w trakcie cyklu miesiączkowego są zawsze takie same. Bezpośrednio po ustaniu krwawienia miesiączkowego temperatura utrzymuje na niskim poziomie. Stan taki trwa aż do dnia jajeczkowania. Tuż po owulacji następuje gwałtowne podwyższenie temperatury, a ostatni dzień niższego poziomu temperatury określa się jako dzień owulacji. Zwykle różnica między pierwszą a drugą fazą cyklu wynosi około 2 – 4 kreski.

Śluz szyjkowy

Obserwacja śluzu z szyjki macicy stanowi ważny element określenia terminu owulacji. Zadaniem śluzu jest ułatwienie drogi plemnikom, które chcą dostać się do macicy. Jest on jednocześnie odzwierciedleniem zmian hormonalnych zachodzących w kobiecym organizmie podczas trwania cyklu miesiączkowego. W czasie owulacji śluz szyjki macicy jest bardzo śliski i rozciągliwy. Najczęściej jego konsystencję porównuje się do konsystencji białka kurzego jaja. Lekarze ginekolodzy sugerują, aby dla zbadania rozciągliwości śluzu umieścić go między dwoma palcami (wskazującym i kciukiem) a następnie oddalić je lekko od siebie. Pojawienie sięcienkiej niteczki śluzu między palcami świadczy o jego rozciągliwości a jednocześnie o trwającej owulacji. Innym określeniem jakości śluzu jest obserwacja śladu pozostawionego na bieliźnie. Jeśli ma on kształt koła – może wskazywać na owulację, jeśli zaś jest podłużny – oznacza dni niepłodne.

Szyjka macicy

Do objawów świadczących o owulacji należy również zmiana wyglądu szyjki macicy. W trakcie jajeczkowania jest ona bardziej miękka i uniesiona do przodu. Stan ten można wyczuć wkładając dwa palce do pochwy. Rozluźnienie szyjki macicy ma umożliwić dotarcie plemników do macicy.

Ból świadczący o owulacji

Jednym z objawów świadczących o owulacji jest ból owulacyjny. Niektóre kobiety czują w tym czasie lekki ucisk w podbrzuszu, zaś inne czują wyraźny, ostry i przeszywający ból brzucha. Niekiedy ból ten jest odczuwalny również w okolicy jajnika, który w danym miesiącu produkował komórkę jajową. Dolegliwość ta trwa od kilkunastu minut do nawet kilku godzin.

Kolejną dolegliwością świadczącą o owulacji jest ból piersi. Jest on efektem wzrostu poziomu estrogenów. W tym czasie piersi są wyjątkowo wrażliwe nie tylko na ucisk, ale nawet na dotyk i wstrząsy. Niekiedy kobiety odczuwają również wyraźny obrzęk warg sromowych i sromu od strony jajnika, w którym nastąpiło jajeczkowanie.

Fazy cyklu owulacji

Owulacja to inaczej jajeczkowanie, czyli uwolnienie z jajowodów komórki jajowej. W tym czasie organizm kobiety jest gotowy do zapłodnienia, a trafne określenie terminu owulacji jest podstawą określenia dni płodnych.

Obserwacja cyklu miesiączkowego kobiety jest jedną z naturalnych metod planowania rodziny. Umiejętność trafnego przewidywania terminu owulacji jest jednym ze sposobów zapobiegania ciąży, jak i metodą na zwiększenie prawdopodobieństwa zajścia w ciążę.

Komórka jajowa (oocyt) jest produkowana przez jajnik w wyniku pęknięcia pęcherzyka Graafa. Ciekawostką jest to, że komórki jajowe są już wytwarzane w jajniku płodu płci żeńskiej. W piątym miesiącu życia płodowego (wewnątrzmacicznego) ma miejsce największa produkcja komórek jajowych – w tym czasie jest to imponująca liczba około siedmiu milionów. W momencie narodzin dziewczynki, liczba ta maleje do dwóch milionów, a w okresie pokwitania wynosi już tylko trzysta tysięcy. W przebiegu cyklu miesiączkowego ma miejsce wybranie jednego, ewentualnie kilku pęcherzyków, które pod wpływem produkowanych w tym czasie hormonów gonadotropowych przysadki mózgowej zaczynają dojrzewać. W efekcie dojrzewa tylko jeden pęcherzyk przeznaczony do owulacji, zaś pozostałe przestają się rozwijać. Wybrany pęcherzyk zwiększa swoją objętość, a przed samą owulacją posiada już średnicę około 22 mm. W wyniku dalszych gwałtownych przemian hormonalnych, pęcherzyk pęka, a jajo zostaje uwolnione.

I faza cyklu – folikularna

Pierwsza faza cyklu rozpoczyna się w pierwszym dniu miesiączki i trwa do dnia jajeczkowania. W czasie jej trwania zauważa się najniższy poziom żeńskich hormonów: estrogenów i progesteronu. Bezpośrednio po zakończeniu menstruacji wyściółka macicy jest najcieńsza w całym cyklu, z czasem zaś staje się coraz grubsza – przygotowując się w ten sposób do ewentualnego przyjęcia zapłodnionego jaja. Jeśli dojdzie do zapłodnienia, rozpocznie się proces zagnieżdżania komórki jajowej w błonie śluzowej macicy. Jeśli natomiast zapłodnienie nie będzie miało miejsca, zacznie się sukcesywne złuszczenie błony wyściółki macicy, prowadzące w efekcie do menstruacji.

W czasie I fazy cyklu biorą udział trzy hormony. Są nimi wcześniej wspomniane estrogeny i progesteron oraz hormon folikulotropowy. Istnieje między nimi ścisła zależność. W czasie dojrzewania pęcherzyków, zwiększający się poziom estrogenów wpływa na zmniejszenie wydzielania hormonu folikulotropowego. W momencie, gdy liczba estrogenów osiągnie najwyższy poziom, a pęcherzyki są w stadium dojrzałości, zwiększa się też ilość wydzielanego hormonu folikulotropowego. Następnie do pracy włącza się przysadka mózgowa, która gwałtownie powstrzymuje produkcję tego hormonu, a w organizmie kobiety dochodzi w tym czasie do jajeczkowania.

Zmiany w cyklu owulacyjnym

Najczęściej spotykamy cykle owulacyjne, których czas trwania wynosi 28 dni. Część kobiet posiada jednak zmienne okresy trwania cyklu. Zdarzają się również sporadyczne zaburzenia miesięcznych cykli płodności. Ich przyczyną mogą być różnorodne czynniki, które powodują zaburzenia naturalnego rytmu hormonalnego.

Owulacja a naturalne planowanie rodziny

Zmiany cyklu owulacyjnego stanowią niemały problem nie tylko w zakresie uniknięcia nieplanowanej ciąży, ale również przy staraniu się o dziecko. Zmienne okresy trwania cyklu miesiączkowego wiążą się z zaburzonym terminem wystąpienia owulacji. Trudność w określeniu dokładnego jej dnia sprawia kłopot w dokładnym określeniu terminu płodności kobiety. W przypadku nieplanowania zajścia w ciążę, zaburzone cykle stanowią problem w dokładnym określeniu dni płodnych kobiety i tym samym większe prawdopodobieństwo zajścia w ciążę. Jeśli jednak para stara się o dziecko, niezwykle ważne jest dokładne określenie dnia owulacji. Współżycie seksualne w dniu owulacji daje większą szansę na zapłodnienie uwolnionej komórki jajowej.

Nieregularne miesiączki

Naturalnym powodem zmiennych cykli miesiączkowych jest okres dojrzewania. Standardowo w pierwszych dwóch latach osiągania pełnej dojrzałości płciowej mogą występować nieregularne cykle miesiączkowe, które nie powinny budzić żadnych wątpliwości i powodów do obawy. Podobnie nie należy się martwić z powodu nieregularnych miesiączek w okresie przedmenopauzalnym. U kobiet w tym okresie ma miejsce nadprodukcja prolaktyny lub tak zwany niedobór ciałka żółtego, a w efekcie zmniejszone stężenie progesteronu w drugiej fazie cyklu.

Inne czynniki wpływające na zmiany cyklu

• Nie zawsze za zmiany w cyklu owulacyjnym odpowiedzialne są zaburzenia hormonalne. Mechanizm funkcjonowania kobiecego cyklu płodności jest niezwykle wrażliwy na różnorodne czynniki zewnętrzne. Powszechnie znane są przypadki zmiany cyklu menstruacyjnego w czasie dalekich podróży, szczególnie wiążących się ze zmianą klimatu lub zmianą stref czasowych.
• Niezwykle często występują również zmiany w długości trwania cyklu, będące następstwem niewłaściwej diety ubogiej w składniki odżywcze, witaminy i mikroelementy. Najczęściej tego rodzaju zaburzenia występują u kobiet stosujących zbyt często radykalne diety odchudzające. Osłabiony organizm w pierwszej kolejności daje o sobie znać poprzez wstrzymanie miesiączki. W skrajnych przypadkach owulacja nie występuje nawet w ciągu kilku następujących po sobie miesięcy.
• Niemały wpływ na zmiany cyklu owulacyjnego mają również choroby, zakażenia, infekcje a także przyjmowane leki. W czasie niektórych schorzeń organizm kobiety jest bardzo osłabiony, a przez to zaburzeniom ulega naturalny rytm płodności kobiety. Podobne działanie mają również przyjmowane medykamenty, które również wpływają na zmianę systemu wydzielania hormonów płciowych wpływających na owulację i czas trwania cyklu miesiączkowego.

Zaburzenia owulacji

Brak owulacji lub zaburzenie rytmu jej występowania stanowi niemały problem w przypadku kobiet borykających się z trudnością zajścia w ciążę. Najczęściej u podłoża owych problemów leżą zaburzenia hormonalne, które wymagają podjęcia leczenia farmakologicznego.

Najczęstszym problemem związanym z kobiecą płodnością jest brak jajeczkowania. Jego efektem są:

• bezowulacyjne, najczęściej nieregularne cykle miesiączkowe
• trudności w określeniu dni płodnych
• niemożność zajścia w ciążę

Zaburzenia hormonalne

Wystąpienie owulacji jest efektem działania żeńskich hormonów: estrogenów, progesteronu i hormonu folikulotropowego. Ich wzajemne korelacje warunkują następowanie po sobie kolejnych faz cyklu, które dzieli owulacja, czyli uwolnienie komórki jajowej. W sytuacji, kiedy z jakiś powodów, naturalny rytm wydzielania tych hormonów zostaje zakłócony, dochodzi do zaburzeń, których bezpośrednim skutkiem jest brak owulacji. Jego pierwszym symptomem może być zmiana czasu trwania cykli miesiączkowych, które powinny zmobilizować kobietę do konsultacji ginekologicznej.

Jajniki policystyczne

Inną przyczyną zaburzeń owulacyjnych może być dysfunkcja jajników. Schorzenie to określane jest mianem policystycznych jajników i dotyczy około 12 proc. ogółu dojrzałych płciowo kobiet. Mechanizm działania choroby polega na tworzeniu się na jajnikach wielu torbieli, czyli drobnych pęcherzyków wypełnionych płynem. Leczenie tego rodzaju zaburzeń odbywa się poprzez podawanie preparatów hormonalnych, a w przypadku braku widocznych efektów terapeutycznych konieczne jest leczenie operacyjne.

Inne powody zaburzeń owulacji

Mechanizm cyklu owulacyjnego jest niezwykle skomplikowanym procesem i jednocześnie bardzo wrażliwym na różnorodne czynniki zewnętrzne. Na zaburzenie jego rytmu mogą wpłynąć:

• Choroby tarczycy – niedoczynność lub nadczynność
• Choroby nadnerczy – zaburzenie wydzielania androgenów lub kortyzonu
• Problemy emocjonalne, zbyt silny i długotrwały stres
• Zaburzanie metaboliczne, otyłość, niedowaga
• Nadmierne obciążenie organizmu wysiłkiem fizycznym lub psychicznym
• Niewydolność osi podwzgórze – przysadka
• Zbyt wysokie stężenie prolaktyny będące efektem nadczynności bądź guza przysadki mózgowej

Leczenie zaburzeń owulacyjnych

U około 40 proc. współczesnych kobiet występują różnego rodzaju zaburzenia owulacyjne, których podłożem mogą być problemy natury hormonalnej, nieprawidłowości funkcjonowania metabolizmu, długotrwały stres, osłabienie organizmu i wiele innych. W zależności od rodzaju przyczyny zaburzeń należy podjąć odpowiednie leczenie.

Leczenie zaburzeń owulacyjnych najczęściej kojarzone jest z leczeniem niepłodności, bowiem bezpośrednią konsekwencją braku owulacji jest niemożność zajścia w ciążę. Nie oznacza to jednak, że kobiety, które nie planują zajść w ciążę, mogą sobie zlekceważyć leczenie zaburzeń owulacyjnych. Ich nieliczenie prowadzi w prostej linii do przyspieszenia terminu menopauzy i wystąpienie przykrych dla kobiety dolegliwości.

Leczenie hormonami

Do najczęstszych przyczyn wszelkich zaburzeń owulacji należy złe funkcjonowanie gruczołów wytwarzających hormony odpowiedzialne za prawidłowy przebieg cyklu miesiączkowego kobiety. Owe zaburzenia mogą dotyczyć funkcjonowania wszystkich gruczołów biorących udział w tym skomplikowanym procesie. W zależności od rodzaju nieprawidłowości, konieczne jest podjęcie odpowiedniej terapii hormonalnej stymulującej wystąpienie owulacji, bądź uregulowanie zmiennego czasu trwania cykli.

Stymulacja procesu jajeczkowania

Przed podjęciem leczenia hormonalnego należy wykonać szereg odpowiednich badań, których wyniki pozwolą na dokładne zdiagnozowanie odcinka, na którym występują nieprawidłowości. Przed wdrożeniem terapii hormonalnej lekarz najczęściej kieruje pacjentkę na badania, których celem jest oznaczenie we krwi stężenia hormonów: FSH, LH, estradiolu i protaktyny oraz wykonanie badania USG.

Po uzyskaniu wszystkich wyników i właściwym zdiagnozowaniu dolegliwości, lekarz wdraża odpowiednią terapię hormonalną skierowaną na:

• pobudzenie dojrzewania komórki jajowej (Humegon, Menopur, Metrodin),
• stymulację owulacji i wspomaganie funkcji ciałka żółtego (Pregnyl, Biogonadyl),
• regulację wydzielania hormonów przez przysadkę mózgową (Clomifen, Clostillbegyt),
• zmniejszenie nadmiernego wydzielania przez przysadkę prolaktyny (bromokryptyna).

Leczenie pozostałych przyczyn zaburzeń owulacji

Zaburzenia owulacji są bardzo często efektem nadwagi lub niedowagi, permanentnego stresu, wadliwej gospodarki metabolicznej a także wystąpieniem torbieli jajników. W zależności od podłoża nieprawidłowości owulacyjnych, konieczne jest podjęcie odpowiedniego leczenia.

W przypadku otyłości, kobieta powinna dbać o zapewnienie sobie dużej dawki ruchu (ćwiczeń fizycznych) i stosowania diety ubogiej w tłuszcze i cukry proste. Odpowiednia dieta winna być również stosowana w przypadku nadmiernej niedowagi i wycieńczenia organizmu, który nie jest zdolny do produkcji odpowiedniej ilości hormonów stymulujących proces dojrzewania komórki jajowej. W tym wypadku niezwykle ważne jest również prowadzenie higienicznego trybu życia, zapewniającego równowagę między aktywnością a odpoczynkiem.

Kolejnym elementem wymagającym leczenia jest stwierdzona cukrzyca, która również może wpływać na zaburzenie procesu jajeczkowania. Niezwykle istotne jest także zastosowanie odpowiedniej terapii w zakresie leczenia zespołu policystycznego jajników. Występowanie licznych torbieli na jajnikach jest jedną z częstszych przyczyn braku owulacji. Nieprawidłowość tą leczy się najczęściej przy pomocy leków obniżających wrażliwość tkanek na insulinę, a w ostrych przypadkach stosuje się laparoskopowy zabieg nakłuwania jajników.

Przyczyny braku owulacji

Owulacja to inaczej jajeczkowanie, czyli uwolnienie komórki jajowej. Proces ten daje możliwość zajścia w ciążę i urodzenia upragnionego dziecka. Brak owulacji jest jednym z przyczyn niepłodności kobiet i wymaga podjęcia odpowiedniego leczenia.

Mechanizm funkcjonowania kobiecej płodności jest niezwykle skomplikowany i nierzadko rodzi wiele problemów. Owulacja przebiega prawidłowo tylko u części kobiet, a wyniki badań przekonują nas, że blisko 40 proc. dzisiejszych kobiet boryka się z problemem zaburzeń owulacyjnych, które utrudniają im zajście w ciążę.

Diagnoza braku owulacji

Czasami trudno jest samodzielnie zdiagnozować problem braku owulacji. Najczęściej pierwszym symptomem zaburzeń są nieregularne cykle miesiączkowe, które mogą być bardzo krótkie – około 20 dni, a także bardzo długie, nierzadko przekraczające 3 miesiące. W samodzielnej obserwacji cyklu pomocne mogą być domowe metody diagnostyczne oparte na obserwacji śluzu, kształtu i ułożenia szyjki macicy, a także pomiaru podstawowej temperatury ciała. W domowym zaciszu można również wykorzystać dostępne w aptekach testy owulacyjne (jednorazowe lub wielokrotnego użytku).

Precyzyjne zdiagnozowanie zaburzeń cyklu miesiączkowego na tle braku owulacji możliwe jest jednak wyłącznie przez lekarza, który wykona szereg specjalistycznych badań.
Niezwykle pomocne jest oznaczenie stężenia poziomu podstawowych hormonów płciowych zarówno w pierwszej, jaki i drugiej fazie cyklu. Interpretacja tychże wyników pozwala na właściwą ocenę zaburzeń. Ich uzupełnieniem może być dodatkowo badanie USG.

Wadliwa gospodarka hormonalna

U podłoża większej części przypadków braku owulacji, leżą nieprawidłowości w funkcjonowaniu gruczołów produkujących hormony. Pierwsza grupa zaburzeń związana jest z funkcjonowaniem podwzgórza i przysadki mózgowej, zaś druga wynika z nieprawidłowego funkcjonowania żeńskich jajników wytwarzających podstawowe hormony płciowe: estrogeny i progesteron.

Układ podwzgórze-przysadka

Podwzgórze i przysadka to elementy ośrodkowego układu nerwowego i endokrynnego, które produkując odpowiednie hormony wpływają na działanie innych organów, między innymi jajników. Wytwarzane przez podwzgórze i przysadkę hormony pozostają w ścisłych korelacjach z żeńskimi narządami płciowymi.Hormonami tymi są gonadotropiny (folikulotropina-hormon folikulotropowy, FSH) oraz lutropina (hormon luteinotropowy, LH).

Zadaniem gonadotoropin jest oddziaływanie na jajniki i tym samym powodowanie dojrzewania i pękania pęcherzyków jajnikowych oraz uwalniania komórki jajowej (jajeczkowania). Wszelkie zaburzenia wydzielania wymienionych hormonów powodują zaburzenia owulacji a nawet jej całkowity brak.

Ponadto wspomniany układ podwzgórze – przysadka jest również „producentem” hormonu tyreotropowego (tyreotropina, TSH), który oddziałuje na gruczoł tarczowy i normuje proces wytwarzania przez niego tyroksyny i trójjodotyroniny. Gdy następuje zaburzenie wytwarzania hormonu tyreotropowego, jego bezpośrednim efektem jest nadczynność lub niedoczynność tarczycy, będąca jedną z kolejnych przyczyn zaburzeń owulacji.

Kolejnym hormonem wpływającym na zaburzenia owulacyjne jest prolaktyna wytwarzana przez przysadkę mózgową. Zarówno jej nadmiar jak i niedobór (hiperprolaktynemia i hipoprolaktynemia) mogą powodować cykle bezowulacyjne.

Jajniki

Główną funkcją jajników jest produkcja podstawowych żeńskich hormonów, czyli estrogenów i progesteronu. Ich zadaniem jest regulacja przebiegu cyklu miesiączkowego, normowanie procesu dojrzewania komórki jajowej, a po ewentualnym jej zapłodnieniu – pomoc w zagnieżdżeniu zarodka. Jeśli w procesie wytwarzania tychże hormonów zaistnieją jakiekolwiek zaburzenia, nie dochodzi zwykle do dojrzewania pęcherzyków jajnikowych oraz brak (niewydolność) ciałka żółtego. W efekcie w danym cyklu nie ma miejsca owulacja, a zajście w ciążę jest niemożliwe.

Bolesna owulacja – co oznacza?

Około terminu owulacji u niektórych kobiet pojawia się specyficzny ból umiejscowiony w podbrzuszu. Czasami trwa kilka godzin, czasem kilka dni. Może się on umiejscowić w okolicy jednego jajnika, jak i w obydwu jajników.

Niektóre kobiety w czasie owulacji czują tak silny ból brzucha, że stan ten uniemożliwia im normalne funkcjonowanie. Nierzadko towarzyszy im również wrażliwość na dotyk i ból piersi. Czasami jest on również powiązany z plamieniami międzymiesiączkowymi, nudnościami, obrzękami i poczuciem zmęczenia.

Przyczyny bólu owulacyjnego

Problem bolesnej owulacji nie jest do końca rozpoznany przez lekarzy specjalistów. Zdaniem jednych jest on efektem przekrwienia jajowodu, nagromadzeniem się w nim śluzu, którego zadaniem jest umożliwienie penetracji przez plemniki. Inna teoria na temat bólu owulacyjnego związana jest z efektem gwałtownego pulsowania jajowodów w momencie jajeczkowania i bezpośrednio po nim. Jest to nazywane robaczkowym ruchem posuwistym, w wyniku którego jajo jest powoli przesuwane w kierunku macicy. Trzeci teoria donosi, że owulacja jest pęknięciem pęcherzyka Graafa, a temu zjawisku może towarzyszyć dodatkowe pęknięcie innego naczynia krwionośnego, w wyniku którego odczuwamy ból macicy.

Zastosowanie bólu w rozpoznaniu owulacji

Mając na względzie brak jednoznacznych opinii o przyczynie występowania bólu owulacyjnego, trudno jest jednoznacznie ocenić, czy ma on miejsce przed wystąpieniem jajeczkowania, w jego trakcie, lub bezpośrednio po owulacji. Jego znaczenie w obserwacji cyklu miesiączkowego i określaniu terminu owulacji jest bardzo istotne. Najważniejsze jest to, że po jego wystąpieniu kobieta nastawia się na bardziej dokładne obserwowanie innych objawów możliwej owulacji. Jeśli łącznie z bólem zauważy zmiany śluzu szyjki macicy na bardzo rozciągliwy, wilgotny i przejrzysty, któremu towarzyszy otwarte i wilgotne ujście macicy, stwierdzenie wystąpienia jajeczkowania jest w zasadzie pewne.

Ból w czasie cyklu miesiączkowego, który nie oznacza owulacji

Ból owulacyjny czasami jest bardzo lekki, mało odczuwalny, a czasem może być silny, klujący i przeszywający, w efekcie którego niektóre kobiety „skręcają się” z bólu. Wprawdzie ból owulacyjny należy do naturalnych objawów towarzyszących cyklowi miesiączkowemu, jednak nie należy lekceważyć tych objawów, jeśli istnieje jakakolwiek obawa, że nie jest związany z jajeczkowaniem.

Ból owulacyjny może być mylony z niewielkim pobolewaniem podbrzusza będącym objawem skurczu jelit. Kolejnymi przyczynami bólu w podbrzuszu mogą być również torbiele jajników, zapalenie pęcherza moczowego, stan zapalny narządów płciowych a nawet ciąża pozamaciczna.

Owulacja a antykoncepcja

Płodność kobiety jest niezwykle skomplikowanym procesem, na który wpływ ma wiele różnorodnych czynników. Mimo, iż istnieją metody określenia dnia owulacji i tym samym dni płodnych, wciąż stosowanie tego rodzaju antykoncepcji budzi wiele wątpliwości.

Określenie, że „kobieta zmienną jest” sprawdza się idealnie w przypadku analizowania jej cyklu miesiączkowego, a jednocześnie w dokładnym określeniu terminu płodności. W przypadku, gdy cykle miesiączkowe kobiety są regularne, unikanie współżycia w okresie okołoowulacyjnym pozwala na uniknięcie niezaplanowanego zajścia w ciążę. Jeśli jednak czas trwania cyklu jest zmienny, obliczanie terminu owulacji nie daje pewnego efektu antykoncepcyjnego.

Określenie dni płodnych

Jedną z metod antykoncepcyjnych jest precyzyjne określenie terminu owulacji i jednocześnie okresu przed i po jajeczkowaniu, w którym teoretycznie kobieta jest gotowa na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. W praktyce znajdują zastosowanie dwie podstawowe metody określenia terminu owulacji. Pierwsza z nich to metoda termiczna, oparta o precyzyjne badanie i dokumentowanie codziennych pomiarów podstawowej temperatury ciała. Metoda ta wykorzystuje prawidłowość, że bezpośrednio po owulacji temperatura ciała kobiety wzrasta i na wyższym poziomie utrzymuje się aż do miesiączki.

Aby powyższa metoda zapobiegania ciąży była bardziej skuteczna, można ją uzupełnić o metodę Billingsa, której podstawę stanowi obserwacja śluzu z szyjki macicy. Od kobiety wymaga ona dokładnej znajomości swojego ciała i mechanizmów zachodzących w jej organizmie w czasie cyklu miesiączkowego.

Jak wstrzymać owulację?

Jedną z najbardziej powszechnych i najczęściej stosowanych metod antykoncepcyjnych jest stosowanieśrodków hormonalnych, których zadaniem jest zatrzymanie owulacji. W trakcie stosowania terapii hormonalnej, kolejne cykle miesiączkowe są bezowulacyjne, tym samym nie dają możliwości zapłodnienia. Obecnie kobiety mogą wybierać między pigułką antykoncepcyjną, plastrem, krążkiem i zastrzykiem hormonalnym. W przypadku połknięcia pigułki, hormony w niej zawarte uwalniają się w przewodzie pokarmowym, następnie są metabolizowane w wątrobie i dopiero na końcu swojej drogi przedostają się do krwiobiegu. Następstwem ich działania jest brak owulacji, a jednocześnie brak dni płodnych. Podobne działanie posiadają krążki, plastry i zastrzyki hormonalne. Różnica w działaniu polega na ominięciu przewodu pokarmowego, co korzystnie wpływa na organizm. Bezpośrednie trafianie hormonów do krwi, pozwala również na zmniejszenie ich dawki, co również zalicza się do korzyści płynących z tego rodzaju antykoncepcji.

Testy owulacyjne

Kobiety, które z określonych powodów nie chcą lub nie mogą stosować antykoncepcyjnych metod hormonalnych, a ich cykle miesiączkowe są na tyle zmienne, że nie pozwalają na stosowanie tradycyjnej metody kalendarzykowej, mogą w planowaniu swojej płodności wykorzystać testy owulacyjne.

Obecnie polski rynek medyczny oferuje różnorodne testy, których mechanizm działania oparty jest na badaniu poziomu hormonu luteinizującego LH w moczu, który jest najwyższy tuż przed owulacją. Dzięki tego rodzaju testom możliwe jest bardzo precyzyjne określenie dnia owulacji, a jednocześnie terminu dni płodnych.

Czy antykoncepcja hamująca owulację jest bezpieczna?

Jedną z najskuteczniejszych i najpopularniejszych metod antykoncepcyjnych jest stosowanie syntetycznych środków hormonalnych, które w zakresie swojego działania mają zahamowanie owulacji. Metody te są bardzo efektywne, u wielu kobiet budzą jednak obawy – czy powstrzymywanie jajeczkowania jest całkowicie bezpieczne dla ich zdrowia?

Rytm cyklu menstruacyjnego

Cykliczne przemiany błony śluzowej macicy, wydzielanie hormonów przez przysadkę mózgową i przez gonady, a także naturalne zmiany zachodzące w organizmie kobiety na przestrzeni trwania cyklu – wszystkie te zjawiska zachodzą w ciągu niecałego miesiąca w organizmie kobiety.

Wstępem i wyznacznikiem trwania całego cyklu jest owulacja, wokół której toczą się pozostałe przemiany. Czy zatem zahamowanie tej ważnej właściwości organizmu nie wywoła negatywnych konsekwencji zdrowotnych dla ciała kobiety?

Owulacja a antykoncepcja

Powstrzymanie jajników przed uwolnieniem komórki jajowej jest najskuteczniejszą metodą zapobiegania ciąży. Jeśli nie dojdzie do owulacji, nie dojdzie również do zapłodnienia, gdyż komórki jajowej nie będzie w drogach rodnych. Mimo obecności plemników gotowych do połączenia się z gametą żeńską, spodziewana reakcja fizjologiczna nie będzie miała miejsca.

Zahamowanie owulacji uzyskuje się najczęściej przez ingerencję w naturalne mechanizmy hormonalne organizmu. Podając określoną dawkę substancji chemicznej, owulacja ulega „uśpieniu”, a cykl tymczasowemu podtrzymaniu, indukującemu comiesięczne krwawienia.

Bezpieczeństwo antykoncepcji

Zatrzymywanie owulacji nie niesie ze sobą żadnych poważnych zagrożeń. Mechanizmy hormonalne w łatwy sposób ulegają wznowieniu po ich okresowym zahamowaniu. Istnieją pewne doniesienia o ryzyku związanym ze stosowaniem antykoncepcji u kobiet, które mają predyspozycje do wystąpienia określonych stanów chorobowych (na przykład chorób nowotworowych lub zakrzepowych). U kobiet zdrowych powstrzymywanie owulacji jest w pełni bezpieczne. Jedyna niedogodność to konieczność odczekania kilku miesięcy na wznowienie pracy gruczołów, inicjujących owulację.

Kiedy po odstawieniu antykoncepcji wraca owulacja?

W życiu większości kobiet przychodzi moment na podjęcie decyzji o przerwaniu stosowanych dotychczas metod antykoncepcyjnych i rozpoczęciu starania się o potomka. Istotne jest, by to postanowienie podjąć odpowiednio wcześnie, tak aby umożliwić organizmowi regenerację płodności po okresie wyciszenia. Kiedy dokładnie po zaprzestaniu antykoncepcji powraca owulacja?

Antykoncepcja mechaniczna – bez ograniczeń

Wszelkie metody antykoncepcji mechanicznej, której działanie nie jest oparte o ingerencję w mechanizmy hormonalne organizmu kobiety, nie wymagają wcześniejszego odstawienia przed planowanym zapłodnieniem. Prezerwatywy czy pianki zawierające środki plemnikobójcze mogą być stosowane przez kobietę do momentu, aż podejmie ona decyzję o rozpoczęciu starań o dziecko.

Antykoncepcja mechaniczna wewnątrzmaciczna

Jeśli kobieta decyduje się na antykoncepcję mechaniczną w formie tak zwanej „spirali” (nazwa ta pochodzi od dawnego kształtu owego przedmiotu), czyli wkładki domacicznej, będzie musiała znacznie dłużej poczekać na powrót płodności, ze względu na ingerencję hormonów zawartych we wkładce bezpośrednio na błonę śluzową macicy, której regeneracja jest znacznie opóźniona. Mimo iż sama wkładka nie hamuje owulacji, powrót możliwości zapłodnienia następuje maksymalnie do 3 miesięcy po usunięciu spirali z jamy macicy.

Doustna antykoncepcja hormonalna

Celem działania tabletek antykoncepcyjnych jest zahamowanie owulacji, przez co są one jedną z najskuteczniejszych sposobów zapobiegania ciąży. Większość informacji, zawartych na opakowaniach pigułek mówi o tym, że płodność powraca zaraz po odstawieniu tabletek. W rzeczywistości jest jednak inaczej – organizm kobiety reaguje indywidualnie, przez co potrzebuje on czasu na dojście do właściwej równowagi, a co za tym idzie – powrót owulacji może się opóźnić. Średnio czas oczekiwania na kolejny prawidłowy cykl owulacyjny wynosi 3 miesiące, choć niektórzy lekarze podają, że może on wydłużyć się nawet do jednego roku.

Antykoncepcja w zastrzykach

Jest to względnie nowa metoda antykoncepcyjna, której zadaniem jest hamowanie owulacji na dłuższy okres czasu, niż ma to miejsce w przypadku doustnych tabletek. Jajeczkowanie może powrócić co najmniej 3 miesiące po ustaniu „okresu ochronnego”, który w większości przypadków także trwa 3 miesiące, a zatem – pół roku od czasu przyjęcia zastrzyku. Maksymalny czas oczekiwania na owulację wynosi 1,5 roku od ostatniej iniekcji.

Owulacja w planowaniu ciąży

W naturalnym procesie planowania rodziny, ogromną pomocą jest dokładna znajomość cyklu miesięcznego kobiety i umiejętność interpretowania jego przebiegu. W szczególności zaś istotne jest prawidłowe oznaczenie terminu owulacji.

Z punktu widzenia planowania ciąży najważniejsza jest umiejętność rozpoznania dni płodnych kobiety, w trakcie których możliwe jest zapłodnienie. Im większa świadomość zachodzących procesów w organizmie, tym większa szansa na właściwe zaplanowanie terminu zajścia w ciążę.

Zasady interpretacji cyklu

Jak powszechnie wiadomo, owulacja jest niezbędna do zajścia w ciążę. Aby jednak jej planowanie uwieńczone zostało sukcesem, niezwykle istotne jest odpowiednie interpretowanie przebiegu cyklu. Najistotniejsze jest rozpoznanie objawów mających miejsce tuż przed owulacją i w jej trakcie.

Na kilka dni przed jajeczkowaniem pojawia się specyficzny śluz. Szczyt jego przejrzystości, rozciągliwości i wilgotności pojawia się w dniu poprzedzającym owulację. Bezpośrednio po owulacji ciałko żółte wydziela duże ilości progesteronu, który hamuje dalszą owulację, podwyższa podstawową temperaturę ciała, podtrzymuje zmiany w błonie śluzowej macicy, wzmaga gęstość śluzu oraz powoduje opuszczenie, zamknięcie i stwardnienie szyjki macicy.

Kiedy może dojść do zapłodnienia?

W sprzyjających okolicznościach zdolność plemników do zapłodnienia wynosi około 72 godziny (3 dni). Pamiętać jednak należy, że w określonych warunkach ich żywotność może ulec skróceniu. Okres płodny liczy się na 3 dni przed i 3 dni po owulacji.Mimo, iż zasadą jest jednorazowe jajeczkowanie, może się okazać, że bezpośrednio po owulacji może nastąpić druga owulacja. Może ona mieć miejsce w ciągu 24 godzin od poprzedniej. Przy uwzględnieniu okresu żywotności jaja (również z drugiej owulacji) może ono zostać zapłodnione w ciągu 24 godzin od chwili pierwszej owulacji.

Wpływ zaburzeń owulacji na płodność

Płodność kobiety jest uzależniona od prawidłowego przebiegu jajeczkowania. Wszelkie przypadki zaburzenia owulacji powodują problemy z planowaniem rodziny, zarówno przy staraniu się o ciążę, jak i zapobieganiu jej.

Do zaburzeń owulacji, mogących mieć wpływ na planowanie ciąży najczęściej zalicza się zaburzenia hormonalne i policystyczne jajniki. Pierwszymi ich objawami są nieregularne cykle miesiączkowe. Wystąpienie tych czynników wymaga podjęcia odpowiedniego leczenia, którego efektem będzie uregulowanie okresu trwania cyklu, a w efekcie możliwość ustalenia dokładnej daty owulacji i dość precyzyjnego zaplanowania terminu zapłodnienia.

Czy brak owulacji to jedyna przyczyna bezpłodności?

Istnienie owulacji to czynnik niezbędny do zapłodnienia. Bez jajeczkowania, w sposób fizjologiczny nie może dojść do poczęcia dziecka. Istnieją jednak sytuacje kliniczne, gdy u kobiety dochodzi do owulacji, a mimo to nie może ona zajść w ciążę. Jakie więc inne przyczyny, nie związane z samą owulacją mogą hamować zapłodnienie?

Wady rozwojowe narządu rodnego

Wszelkie nieprawidłowości związane z budową narządu rodnego bardzo często ujawniają się dopiero w momencie chęci zajścia w ciążę przez kobietę, gdyż wcześniej nie dają żadnych niepokojących objawów chorobowych i nie ma konieczności wykonywania badań obrazowych czy ginekologicznych, uwidaczniających narząd rodny.

Wadliwa budowa narządu rodnego u kobiet bardzo często współistnieje z zespołami genetycznymi, którego przykładem jest zespół Turnera – choroba polegająca na ubytku chromosomu X u dziewczynki. Wraz z wadami w obrębie jajników, jajowodów i macicy współistnieją inne nieprawidłowości w budowie całego ciała, ujawniające się dużo wcześniej, niż problemy z zajściem w ciążę.

Niedrożność jajowodów

Do zwężenia jajowodów może dojść w wyniku różnych procesów chorobowych, toczących się w ich obrębie. Uwolnione w trakcie owulacji jajeczko nie ma wtedy możliwości na przetransportowanie się do dalszej części jajowodu, w której powinno dojść do zapłodnienia. Mimo iż wszystkie procesy hormonalne pozostają niezaburzone, poczęcie dziecka staje się niemożliwe.

Do nieprawidłowości anatomicznych, uniemożliwiających zapłodnienie mogą prowadzić:

• nieleczone lub zaawansowane zmiany zapalne (w szczególności te wywołane przez Chlamydia trachomatis)
• endometrioza (choroba polegająca na występowaniu błony śluzowej macicy w innym miejscu, niż jej pierwotne przeznaczenie)
• niewłaściwe zrosty wytworzone jako konsekwencja zaawansowanych zabiegów operacyjnych w obrębie miednicy mniejszej

Brak odpowiednich warunków do życia dla plemników

Drogi rodne kobiety powinny w fizjologiczny sposób stwarzać plemnikom dogodne warunki do życia i ruchu w kierunku jajeczka. W przebiegu różnych stanów patologicznych może dojść do sytuacji, w których konsekwencją będzie niemożność dotarcia plemnika do komórki jajowej. Przyczyną tego może być:

• produkcja śluzu szyjki macicy o nieprawidłowej konsystencji
• wytwarzanie przez organizm kobiety przeciwciał przeciwko plemnikom
• nadmierne zwężenie szyjki macicy

Bezpłodność bez zaburzeń owulacji

Nieprawidłowości związane z owulacją są najczęstszą, ale nie jedyną przyczyną bezpłodności leżącej po stronie kobiety. Inne powody, dla których kobieta nie może mieć dzieci, związane są z chorobami przewlekłymi, wadami anatomicznymi narządów rodnych, a także schorzeniami przenoszonymi drogą płciową. Dowiedz się, co oprócz problemów z owulacją, może leżeć u podstaw bezpłodności.

Wady rozwojowe

Najczęstsze patologie, które mogą powodować trwały brak możliwości zajścia w ciążę oraz jej prawidłowe utrzymanie to wady anatomiczne macicy. Narząd ten służy kobiecie jako miejsce rozwoju zarodka. Wszelkie wady uniemożliwiające jego wzrastanie i utrzymanie mogą być powodem bezpłodności. Do nieprawidłowości w zakresie anatomii macicy, które stoją na przeszkodzie w donoszeniu ciąży należą: macica dwurożna, macica podzielona, macica jednorożna lub całkowity niedorozwój macicy.

Anomalie rozwojowe mogą dotyczyć także innych części układu rozrodczego kobiety – szyjki macicy i pochwy. Największe prawdopodobieństwo niepowodzeń w zapłodnieniu mają kobiety, u których występuje zwężenie tych narządów oraz ich nieprawidłowa budowa anatomiczna, uniemożliwiająca inicjację ciąży lub jej utrzymanie.

Choroby przewlekłe

Schorzenia, które dotyczą całego ciała, mogą znacznie wpływać na zdolność kobiety do utrzymania zapłodnionego zarodka. Zaburzenia hormonalne nie związane z układem rozrodczym także mogą wywierać bardzo intensywny wpływ na czynność narządów płciowych. Nieprawidłowości w zakresie działania tarczycy, nadnerczy i przysadki mózgowej są częstymi przyczynami problemów z zajściem w ciążę. Innymi chorobami, które utrudniają zapłodnienie są poważne schorzenia wątroby, nerek i trzustki (zalicza się do nich także cukrzyca) lub toksyczne uszkodzenia całego organizmu, na skutek nadużywania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych.

Powikłania infekcyjne

Zakażenia narządu rodnego u kobiety wymagają bardzo szybkiego postępowania terapeutycznego, nie tylko ze względu na konieczność wyeliminowania nieprzyjemnych objawów, ale także po to, aby nie dopuścić do powikłań infekcji, do których należy bezpłodność. Choroby zapalne wywołane przez bakterie, wirusy, grzyby lub pierwotniaki mogą pozostawiać po sobie zrosty lub zaburzać funkcjonowanie poszczególnych narządów, w sposób uniemożliwiający zapłodnienie.

Analiza wykresu owulacyjnego kobiety

Jednym ze sposobów oznaczenia terminu owulacji jest staranne i regularne tworzenie wykresów owulacyjnych. Pomogą one w naturalnym planowaniu rodziny, w tym zarówno w celu zaplanowania terminu zajścia w ciążę, jak i jej uniknięcia.

Wykresy owulacyjne można wykonać w tradycyjnej formie papierowej, nanosząc na kartkę kolejne wyniki pomiaru temperatury i obserwacje pozostałych objawów, jak i w formie elektronicznej w postaci komputerowego wykresu w arkuszu kalkulacyjnym.

Od czego zacząć?

Pierwszą czynnością jest wykonanie tabeli, do której wpisywane będą poszczególne wyniki obserwacji cyklu miesiączkowego. Liczba kolumn musi odpowiadać liczbie dni cyklu miesiączkowego, zakładając jego ewentualne wydłużenie o kilka dni. Liczba wierszy tabeli powinna odpowiadać odpowiednim wynikom mierzenia temperatury, zakładając, że jedna kratka wykresu odpowiada jednej kresce temperatury (1/10 stopnia Celsjusza).

Poniżej tabeli powinny się znaleźć miejsca, w których można nanosić wyniki obserwacji innych objawów, towarzyszących cyklowi miesiączkowemu, takich jak konsystencja śluzu szyjkowego, miękkość i otwartość szyjki macicy lub ból około owulacyjny.

Jak wypełniać wykres owulacyjny?

Podstawową temperaturę ciała mierzy się każdego dnia, bezpośrednio po przebudzeniu, najlepiej o tej samej godzinie. Dokładne wyniki będą wówczas, gdy mierzenie temperatury będzie poprzedzone co najmniej 3 – 4 godzinami snu. Przypadki wstawania w nocy do toalety, siadanie lub stanie przed mierzeniem, może wpłynąć na sfałszowanie wyników. W tabeli należy nanosić zarówno wyniki temperatury jak i dodatkowe (wspomniane wyżej) objawy towarzyszące zmianom przebiegającym w ciągu cyklu miesiączkowego.

Interpretacja wyników

Najistotniejszym elementem obserwacji przebiegu podstawowej temperatury ciała jest zwrócenie uwagi na wyraźne dwa różne okresy cyklu owulacyjnego. Pierwszy z nich (poprzedzający owulację) charakteryzuje się niższymi temperaturami, zaś średnia temperatur po owulacji jest zdecydowanie wyższa. W obydwu okresach zauważalne są pewne skoki temperatur, niemniej ostatecznie na ich podstawie należy zdefiniować dwufazowy przebieg cyklu.

Wyraźne podwyższenie temperatury obejmuje okres co najmniej trzech kolejnych dni, których wszystkie wyniki są o 0,1 stopnia C powyżej poziomu wyjściowego przed podwyższeniem. Ostatni dzień niskiej temperatury przed ustabilizowanym wyższym poziomem, stanowi podstawę do sądzenia, że właśnie w tym dniu miała miejsce owulacja. Dodatkowymi objawami mogącymi świadczy o wystąpieniu jajeczkowania jest obfity, rozciągliwy i przezroczysty śluz wywołujący uczucie wilgoci w pochwie. Kolejnym objawem owulacji może być miękkie, otwarte i wilgotne ujście macicy w części pochwowej.

Pomiary temperatury a owulacja

Mierzenie podstawowej temperatury ciała jest często stosowaną metodą diagnostyczną, dzięki której jest możliwe precyzyjne określenie terminu owulacji i dni płodnych, a także zbliżającej się miesiączki.

Kobiety, które korzystają z metody termicznej, muszą nie tylko systematycznie prowadzić pomiary podstawowej temperatury ciała, ale jednocześnie uzyskane wyniki powinny wpisywać w specjalny formularz/wykres, którego analiza pozwala na właściwą interpretację otrzymanych wyników.

Co to jest podstawowa temperatura ciała?

Każdy człowiek posiada typową dla siebie podstawową temperaturę ciała. Jej wahania występują w czasie choroby, zakażenia a także pod wpływem działania hormonów. Ostatni rodzaj wahań temperatury wykorzystywany jest w termicznej metodzie oznaczania faz cyklu i terminu owulacji.

W przypadku kobiet, największe zmiany podstawowej temperatury ciała, nie będące skutkiem choroby, występują pod wpływem zmian poziomu progesteronu. Gdy w pierwszej fazie cyklu poziom tego hormonu jest niski, podstawowa temperatura ciała jest niższa, zaś w drugiej fazie cyklu zwiększony poziom progesteronu koreluje ze zwiększonym poziomem podstawowej temperatury ciała.

Jak mierzyć temperaturę ciała?

W celu dokładnego określenia terminu owulacji, konieczne jest bardzo precyzyjne mierzenie temperatury. Zasadą jest, że mierzy się ją w pochwie, odbytnicy lub pod językiem w jamie ustnej. Nie zaleca się mierzenia temperatury pod pachą – gdyż wynik mierzenia jest mało dokładny.

Kolejna zasada, która winna być ściśle przestrzegana przez kobiety chcące posiłkować się metodą termiczną, dotyczy czasu mierzenia. Pomiar powinien odbywać się codziennie rano, bezpośrednio po przebudzeniu. Wahania czasu pomiaru mogą wynosić około pół godziny. Nie zaleca się zwiększenia tego czasu, zarówno w jedną, jak i druga stronę. Dla wiarygodności otrzymanych wyników, do mierzenia temperatury należy używać tego samego termometru.

Zakłócenia wyników

Ponieważ zmiany podstawowej temperatury ciała mogą mieć również miejsce pod wpływem innych czynników, niż zmiany poziomu hormonów, w przypadku ich wystąpienia, zaleca się stosowanie równolegle innej metody oznaczenia terminu dni płodnych.

Do okoliczności mogących wpływać na zakłócenie wyników, zalicza się:

• infekcję wirusowa
• zatrucie pokarmowe
• silny stres
• zmianę klimatu
• zmęczenie
• pracę w godzinach nocnych
• niektóre przyjmowane leki
• zbyt krótki sen
• spożywanie alkoholu poprzedniego dnia wieczorem
• wysiłek fizyczny
• zmianę termometru

Dokumentacja i odczyt wyników

Każdy poranny wynik mierzenia temperatury należy niezwłocznie zapisać w specjalnym formularzu, zwanym kartą obserwacji. Analizując uzyskane wyniki, można wyraźnie zauważyć fazę niższych temperatur i fazę wyższych temperatur. Pierwsza z nich pokrywa się z pierwszą fazą cyklu i kończy się w dniu owulacji, zaśdruga faza cyklu jest tożsama z fazą wyższych temperatur.