Czerniak

Czerniak jest bez wątpienia jednym z najbardziej niebezpiecznych nowotworów. Choć nie daje tak spektakularnych objawów, jak choćby rak płuc, to jednak daje on dość małe szanse na przeżycie. Najczęściej rozwija się on u rasy białej – niepokojące jest jednak to, że częstość zachorowań na świecie z roku na rok sukcesywnie rośnie!

Nowotwór złośliwy skóry rozwijający się z jej komórek barwnikowych, tzw. melanocytów. Poza skórą rzadko występuje w innych lokalizacjach, ale może pojawić się na błonach śluzowych jamy ustnej, przełyku, gałkach ocznych czy narządach płciowych męskich bądź żeńskich.

Ze względu na swoją oporność na leczenie oraz występowanie częstych przerzutów do innych organów, jest najzłośliwszym ze wszystkich nowotworów skóry. Jego nacieki szybko wzrastają oraz wcześnie zajmują kolejne narządy wewnętrzne.

Objawy Czerniaka

Należy uważnie obserwować każdą zmianę skórną, której wcześniej nie dostrzegaliśmy. Ważną rolę odgrywają również badania poglądowe, polegające na „kontroli” istniejących znamion według pięciu kryteriów, zwanych metodą ABCDE. Pierwszym kryterium jest kontrola symetryczności zmiany skórnej, bowiem czerniak złośliwy charakteryzuje się dość symetrycznym rozkładem. Następną kwestią jest sprawdzenie granicy wykwitu i zdrowej tkanki – w przypadku niegroźnych zmian granica jest wyraźnie zauważalna ( rozmycie, rozlanie może wskazywać na nowotwór).

Kolejnym krokiem w rozpoznaniu, jest obserwowanie koloru znamienia oraz zmian w czasie. Pospolite znamiona są najczęściej jednobarwne, poza tym ich kolor ulega zmianie. Dodatkowo ich średnica również pozostaje stała – zajmowanie nowych powierzchni skóry stwarza konieczność ścisłej obserwacji tkanek.

Jak więc widać, zmiany nowotworowe o złośliwym charakterze nie trudno odróżnić od pospolitego pieprzyka – trzeba jednak dokładnie, a przede wszystkim regularnie kontrolować wszelkie odchylenia od prawidłowego zabarwienia skóry. Wykrycie nowotworu we wczesnym stadium rozwoju jest całkowicie wyleczalne!

Jak rozpoznać czerniaka?

Objawy raka skóry we wczesnej postaci są dość trudne w interpretacji. Mają one bowiem postać czerwonej płytki, która jest wyraźnie odgraniczona od zdrowej tkanki. W miarę upływu czasu płytka przekształca się w guzek lub brodawkę, która dodatkowo podlega owrzodzeniu. Dochodzi do charakterystycznego pogrubienia brzegów, co przypomina obwałowanie np. paznokcia.

Istnieją dwie postacie kliniczne zmian nowotworowych. Pierwszą z nich stanowią wrzodziejące objawy, które posiadają twarde, nacieczone tkanką włóknistą brzegi. Drugim rodzajem jest postać brodawkująca, u której obwałowanie jest dużo mniejsze, jednak zmiany są zazwyczaj dużo większe. Rak skóry kolczystokomórkowy lokuje się najczęściej na pograniczu skóry i błon śluzowych, przez to na nosie, wardze lub w okolicy oczodołów.

Diagnoza Czerniaka

Pierwszym krokiem w diagnostyce czerniaka powinna być dokładna kontrola całego ciała wykonana samodzielnie przed lustrem. Każde znamię, które odznacza się chociaż jedną z kilku charakterystycznych cech, powinno skłonić już do wizyty u lekarza, w pierwszej kolejności rodzinnego. Ten z całą pewnością nie pozostanie obojętny tej sprawie i wypisze skierowanie do dermatologa, który dysponuje szerszą wiedzą na temat wszelkich zmian skórnych.

Diagnoza u lekarza

Lekarz dermatolog powinien podjąć jednoznaczną decyzję, czy zmiana na skórze wymaga wizyty u lekarza onkologa. Onkolog wykonuje szereg badań, które stwierdzą, czy niepokojące znamię to czerniak, czy nie.

Podstawą w diagnostyce nowotworów złośliwych jest badanie histopatologiczne – lekarz pobiera reprezentatywny fragment chorej tkanki i przeznacza ją do dalszych testów. W przypadku czerniaka jednak należy wyciąć od razu całą zmianę, gdyż niedozwolone jest pobieranie tylko i wyłącznie jego fragmentów.

W przypadku podejrzenia czerniaka nie należy również wykonywać tak zwanej biopsji cienkoigłowej, która polega niejako na „zassaniu” próbki strzykawką. Preparat skórny musi być jeszcze poddany niezbędnym badaniom, takim jak na przykład badanie histopatologiczne pod mikroskopem świetlnym. W obrazie klinicznym czerniaka pojawiają się przerośnięte komórki nabłonka, które są nawet dużo większe od zwykłych melanocytów. Jądro komórkowe położone jest w sposób ekscentryczny, co znaczy, że nie ma zasady, która jednoznacznie mówiłaby o położeniu jądra komórkowego w komórce nowotworowej.

W przypadku potwierdzenia czerniaka wykonuje się badanie USG, które pozwala na wykrycie powiększonych węzłów chłonnych w obszarze sąsiadującym z chorym miejscem. Bardzo ważna jest lokalizacja tak zwanego węzła wartowniczego, czyli pierwszego węzła chłonnego, pojawiającego się na drodze naczyń limfatycznych od guza do większych skupisk układu chłonnego. Przerzuty do owego węzła klasyfikują go do natychmiastowego usunięcia, wraz ze wszystkimi regionalnymi, czyli występującymi na tym samym obszarze.

Zmiany na skórze o charakterze nowotworowym klasyfikuje się przy pomocy dwóch skal, z których pierwsza obejmuje 5, a druga 4 stopnie. Pierwsza ocenia czerniaka na podstawie głębokości, tj. liczby zajętych warstw, a druga ocenia jego rozlanie, czyli powierzchnię na skórze.

Cechy morfologiczne czerniaka

Czerniak może być rozpoznany we wczesnym stadium rozwoju w badaniu histopatologicznym. W tym celu jednak zawsze trzeba pobrać wycinek zmienionej chorobowo skóry do badania. Czerniak z morfologicznego punktu widzenia jest zazwyczaj zmianą barwnikową na skórze znacznych rozmiarów, o średnicy powyżej 5 milimetrów. Aby jednak być pewnym swojej diagnozy, lekarz ogląda znamię w badaniu dermatoskopowym pod dermatoskopem, na podstawie którego stwierdza np. nieregularność brzegów znamienia bądź występowanie w jego obrębie wielu różnych, przenikających się wzajemnie kolorów.

Znamiona barwnikowe występujące na skórze nie zawsze muszą budzić grozę. Niektóre z nich nie powinny wywoływać naszych obaw. Ponieważ jednak czerniak w 80 proc. przypadków rozwija się jako nowe znamię (w 20 proc. przypadków powstaje w obrębie istniejącego znamienia), każda nowo zaobserwowana zmiana skórna powinna skierować nasze kroki do dermatologa, nawet jeśli jest zmianą o średnicy mniejszej niż 5 mm. Nawet 3-milimetrowe „pieprzyki”, jak popularnie terminem tym określają znamiona barwnikowe pacjenci,mogą być groźne dla życia i zdrowia.

Przyczyny czerniaka

Jeżeli chodzi o przyczyny czerniaka, uważa się, że czynnikiem w znaczny sposób zwiększającym ryzyko zachorowania na ten nowotwór jest nadmierna ekspozycja na promieniowanie słoneczne ultrafioletowe. W okresie powakacyjnym znacznie wzrasta liczba zachorowań na czerniaka, co wiąże się z małą wiedzą społeczną na temat szkodliwości promieniowania UV i niezabezpieczaniem się w czasie opalania kremami z filtrem UV. Także opalanie się w solarium zwiększa ryzyko wystąpienia czerniaka i innych schorzeń skórnych.

Około 10 proc. zachorowań na czerniaka skóry przypisuje się czynnikom dziedzicznym. Znaczną podatność na zachorowania wykazują zwłaszcza osoby o jasnej karnacji, jasnych bądź rudych włosach, niebieskich oczach i licznych znamionach barwnikowych na skórze. Uważa się, że te osoby mają największe skłonności dziedziczne do zapadania na choroby skóry, w tym i czerniaka.

Kto jest najbardziej zagrożony?

W naszym kraju choruje niewielka liczba osób, jednak śmiertelność utrzymuje się na poziomie 50 proc. Powodów takiego stanu jest wiele, przede wszystkim chodzi o późne zgłoszenie się do specjalisty w stosunku do wykrycia niepokojących znamion. Ponadto czerniak złośliwy potrafi zaatakować po wielu latach od, wydawałoby się, całkowitego wyleczenia.

Bardzo ważną rolę w rozwoju tego nowotworu odgrywają przede wszystkim czynniki fizyczne oraz uwarunkowania genetyczne. Do głównych należy przede wszystkim promieniowanie ultrafioletowe, które drastycznie zwiększa ryzyko zachorowania. Narażeni są głównie ludzie mający jasną karnację skóry oraz korzystający z usług solariów. Ważną rolę w rozwoju tego nowotworu odgrywa również wiek, gdzie najczęściej chorują osoby w średnim wieku, choć zdarzają się sporadyczne przypadki zapadania na nowotwór u dzieci.

Niewątpliwie najczęściej chorują osoby mające jasny odcień powłok skórnych oraz włosów i oczu. Przejawiają oni tendencję do poparzeń słonecznych, ich skóra opala się niezwykle szybko – bardzo częste jest także pojawianie się piegów.

Rodzaje czerniaka

Czerniaki możemy podzielić ze względu na ich morfologię na kilka typów. Najczęściej występującym rodzajem jest ten szerzący się powierzchownie i powstający na podłożu atypowych zmian barwnikowych. Odmiana ta obejmuje ok. 60-70 proc. przypadków wszystkich zachorowań. Innym typem czerniaka jest czerniak wywodzący się z tzw. plamy soczewicowatej stanowiący 5-20 proc. przypadków.

Czerniak guzkowy to natomiast najgorzej rokująca odmiana czerniaka, która stanowi 10-30 proc. wszystkich przypadków zachorowań. Są również czerniaki umiejscowione na kończynach wywodzące się z plam soczewicowatych, czerniaki wychodzące z tzw. znamion błękitnych oraz czerniaki bezbarwnikowe, nie dające wyraźnych objawów, zawierające w sobie śladowe ilości melanocytów.

Czerniaki mogą lokalizować się zarówno na skórze odsłoniętej, w miejscach widocznych dla nas, jak i na skórze nieodsłoniętej, np. owłosionej. Lubią powstawać także na skórze głowy, kończynach rąk i nóg oraz okolicach narządów płciowych. Najczęściej znamiona przybierają postać nieregularnych, wielobarwnych wykwitów, zawsze jednak ciemniejszych od barwy skóry właściwej.

Leczenie czerniaka

Czerniak wcześnie wykryty jest – jak prawie każdy nowotwór – wyleczalny, a im później zostanie rozpoznany, tym szanse na wyleczenie maleją. Jednak leczenie czerniaka, jak każde leczenie onkologiczne, nie należy do łatwych. O przeglądzie najpopularniejszych metod w leczeniu czerniaka piszemy poniżej.

Każde podejrzane znamię na skórze o wielkości przekraczającej 5 mm, które jest powiększone, asymetryczne, ciemne bądź wielokolorowe, naciekające, sączące się, o nieregularnej powierzchni, płaskie lub guzkowate, należy wycinać, również kiedy nie jest się do końca pewnym, czy kryją się w nim komórki nowotworowe. Znamiona będzie się więc wycinać w celach profilaktycznych, choć dopiero badanie histopatologiczne może potwierdzić, czy rzeczywiście zmiana skórna stanowiła ognisko choroby nowotworowej.

Chirurgia profilaktyczna

Zmieniony chorobowy fragment skóry wycina się wraz z tzw. marginesem wycięcia, czyli marginesem tkanek otaczających znamię, w którym mogą tkwić komórki nowotworowe. Margines taki jest początkowo niewielki, a jeżeli profilaktycznie wycięte znamię zostanie potwierdzone jako czerniak w badaniu histopatologicznym, wówczas margines wokół wyciętego znamienia powiększa się i wycina na 0,5-2 cm.

Chemio- i radioterapia

Jeżeli badanie histopatologiczne potwierdza najgorsze rokowanie, jakim jest nowotwór złośliwy skóry, czyli czerniak, wówczas wycięcie znamienia nie jest końcem leczenia. Chorego poddaje się wtedy działaniu chemioterapii. Chemioterapia ma na celu zabicie komórek nowotworowych i powstrzymanie ich wzrostu oraz zapobieżenie pojawieniu się kolejnych przerzutów do innych organów ciała. Czasami stosuje się również radioterapię. Leczenie miejscowe dużymi dawkami promieniowania ma zapobiegać ewentualnemu rozsiewowi czerniaka po organizmie. Radioterapię stosuje się też jako leczenie przeciwbólowe, w przypadku kiedy czerniak dał już przerzuty do innych narządów.

Immunoterapia

Ciekawym rodzajem leczenia jest tzw. immunoterapia. Immunoterapia polega na pobudzaniu białych ciałek krwi do zwalczania komórek nowotworowych. Modyfikacja czynności układu odpornościowego ma na celu walkę z najcięższą postacią choroby dającą przerzuty do płuc, wątroby, mózgu lub innych narządów wewnętrznych człowieka.

 

Jak nie zachorować na czerniaka?

Z powodu czerniaka każdego roku rejestruje się coraz więcej zachorowań – nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie. Wiele z tych zachorowań kończy się zgonami. Choroba nie powinna być lekceważona, a o jej właściwą profilaktykę powinien dbać każdy. W szczególności dbać o siebie muszą osoby, które mogą mieć do czynienia z nadmierną ekspozycją na promieniowanie UV oraz osoby genetycznie najbardziej predestynowane do wystąpienia u nich raka skóry. Wykonujmy więc badania profilaktyczne i nie bójmy się wizyt u specjalistów. Stosujmy zalecenia profilaktyczne lekarzy dermatologów i Światowej Organizacji Zdrowia. Tylko w ten sposób można sobie poradzić z najbardziej niebezpiecznym wśród nowotworów skóry.

Czerniak a pieprzyk

Czerniak jest niezwykle wrednym nowotworem skóry. Przez bardzo długi czas może nie dawać on objawów, które skłaniałyby chorych do wizyty u lekarza. Najczęściej decydują się oni na nią wtedy, gdy jest już o wiele za późno.

Zmiany na skórze, które przeradzają się w czerniaka, rozwijają się dość dynamicznie. Ich wzrost jest gwałtowny, bardzo szybko komórki nowotworowe ulegają migracji do innych narządów, dając liczne i groźne przerzuty. Czerniak jest także odporny na leczenie, co czyni go jednym z najskuteczniejszych zabójców wśród chorób.

Ze statystyk jasno wynika, że czerniak skóry stanowi tylko około 5 proc. wszystkich nowotworów tej tkanki. Niestety, słaba częstość występowania nie idzie w parze z łagodnością, bowiem ów nowotwór skóry jest odpowiedzialny za ponad 80 proc. zgonów wywołanych procesami nowotworzenia w skórze. W naszym kraju rokrocznie notuje się blisko 2000 nowych przypadków – dlatego właśnie leczenie nowotworów powinno być ciągle rozwijane i doskonalone.

Zmiany na skórze

Zmiany na skórze towarzyszą człowiekowi od dzieciństwa. W większości są one spowodowane nadmierną wrażliwością komórek barwnikowych w poszczególnych obszarach skóry, co prowadzi do różnych przebarwień, plamek i tym podobnych. Czerniak może rozwijać się zarówno w pobliżu znamion barwnikowych, jak również na powierzchni skóry uprzednio nie zmienionej. W zdecydowanej większości przypadków jednak, nowotwór skóry pochodzi od już istniejącej zmiany.

Najniebezpieczniejsze są pieprzyki położone w miejscach, w których są one zbytnio narażone na wszelkie podrażnienia, tj.w pachwinach, na brzuchu, na plecach, na dłoniach. Czerniak może również pojawiać się na powierzchni innych tkanek aniżeli skóra, jest to bowiem nowotwór złośliwy wywodzących się z komórek produkujących barwnik – melaninę. Takie struktury występują również w błonach śluzowych narządów wewnętrznych człowieka, a także na błonie naczyniowej w oku.

Należy dokładnie kontrolować wszystkie zmiany na skórze i zwracać szczególną uwagę na te, które mają nieregularny kształt, lub ich kształt ulega zmianie. Paleta kolorów zmian nowotworowych jest dość duża, bowiem waha się od lekkiego zaróżowienia do barwy nawet czarnej lub ciemnobrunatnej. Tak jak w przypadku kształtu ważne jest, czy obserwowana zmiana zmienia zabarwienie. Czerniak najczęściej posiada nierówne i postrzępione brzegi, a jego kolor nie jest jednolity na całej zmianie – może również występować zaczerwienienie wokół pieprzyka.

Rozwój zmiany nowotworowej

Nowotwór złośliwy skóry posiada kilka charakterystycznych cech, na podstawie których można wcześnie wykryć zagrożenie. Szczególną uwagę należy zwrócić na kształt wykwitu – czerniak charakteryzuje się dość nieregularnym kształtem, który na dodatek zmienia się w różnych fazach choroby. Poza tym, istotny jest również kolor, gdyż najgroźniejsze są zmiany na skórze, które samoistnie zmieniają swoje zabarwienie.

Bardzo groźnym zjawiskiem jest również nieregularne zabarwienie zmiany oraz występowanie kilku kolorów w obrębie jednego wykwitu. Wskazanie do wizyty u dermatologa daje również zaczerwienienie skóry zajętej zmianą. Bardzo ważne są także objawy towarzyszące, takie jak krwawienie, sączenie, czy zwykłe swędzenie.

Rozwój czerniaka skóry odbywa się na kilku drogach. Pierwszą grupą są nowotwory szerzące się powierzchniowo, które stanowią przeważający odsetek wszystkich czerniaków. Są to właśnie zmiany, które powstają na gruncie zmian już istniejących. Czerniak rozwija się także jako zmiana wywodząca się z plamy soczewicowatej, czyli płaskiej, okrągłej zmiany o brązowym kolorze, wyraźnie odgraniczonej od skóry.

Kolejnym typem nowotworu złośliwego skóry jest czerniak guzkowy – jest to bez wątpienia najgroźniejsza odmiana, charakteryzuje się dużym odsetkiem umieralności. Najrzadziej występującym typem nowotworu jest z całą pewnością czerniak wywodzący się z tzw. znamion błękitnych, czyli znamion melanocytowych o charakterystycznej, niebieskawej barwie.

Zapobieganie nowotworom skóry polega przede wszystkim na częstych kontrolach dermatologicznych. Należy również unikać nadmiernego promieniowania UV oraz stosować się do zaleceń lekarza dotyczących stosowania niektórych leków.

Leczenie nowotworów skóry jest niezwykle trudne, bowiem chorzy zgłaszają się do lekarza w większości wtedy, kiedy jest już za późno. Zmianę, która została wykryta odpowiednio wcześnie, można chirurgicznie usunąć. Jako leczenie wspomagające stosuje się chemioterapię, radioterapię oraz niekiedy hormonoterapię. Stosunkowo nowym sposobem leczenia jest natomiast terapia genowa.

Samokontrola znamion

Zupełnie innym tematem jest samoleczenie czerniaka. To pojęcie jest oczywiście trochę na wyrost, ponieważ czerniaka nie da się wyleczyć ani wyciąć sobie samemu. Chodzi tu jednak o pewną samokontrolę własnego ciała, skóry i sprawdzanie, czy nie ma na niej jakichś nowych, niepokojących znamion barwnikowych.

Oglądając znamiona, trzeba mieć na względzie klasyczne cechy zmian typowych dla czerniaka, czyli zmiany asymetryczne (nieregularna powierzchnia), zmiany granic (nieregularne krawędzie, zaostrzenie rysów znamion), zmiany kolorystyki (pojawienie się różnorodnych barw: szarości, różów, czerwieni, brązów i czerni, ciemnienie znamion) czy zmiany w rozmiarach (narastanie czerniaka, powiększanie się znamion, itp.). Łatwo zapamiętać te wszystkie cechy, stosując się do formuły ABCD. „A” jak zmiany asymetryczne, „B” jak „border” (ang. border – granica), „C” jak „color” (ang. color – kolor) i „D” jak „diameter” (ang. diameter – wymiar).

Chroń pieprzyki przed słońcem!

Pieprzyki to jedne z najczęściej pojawiających się zmian skórnych, które występują na skórze całego ciała. Pod wpływem różnych czynników mogą przekształcać się w zmiany, będące zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia. Szczególnie ważna jest ochrona pieprzyków przed promieniami słonecznymi, które stanowią źródło niebezpiecznego promieniowania ultrafioletowego.

Niebezpieczeństwo nowotworu

O zmiany skórne powinny zadbać szczególnie osoby, które posiadają jasną lub bardzo jasną karnację skóry – to bowiem właśnie one chłoną szkodliwe promieniowanie w największym stopniu, dużo łatwiej ulegają również różnego stopnia poparzeniom słonecznym.

Zaniepokojone powinny czuć się również osoby, które posiadają pieprzyki o stosunkowo dużych rozmiarach, przekraczających kilkanaście milimetrów. Czerniaki rozwijają się bowiem w większości przypadków dość szybko, dlatego początkowo niewielki pieprzyk może w dość krótkim czasie przybrać spore rozmiary.

Nadmierna ekspozycja pieprzyków na różnego rodzaju czynniki drażniące:

• kwasy
• zasady
• wilgoć
• promieniowanie
• czynniki mechaniczne

może być przyczyną groźnej transformacji nowotworowej. Zmieniony pieprzyk zaczyna „zachowywać się” niepokojąco – chory może odczuwać:

• dolegliwości bólowe
• swędzenie
• znamię może zmienia kolor
• fakturę powierzchni
• stale rozszerza się lub zmniejszać

Wszystkie te anomalie bezwzględnie kwalifikują się do jak najszybszego kontaktu z lekarzem specjalistą.

Nadmierne opalanie a czerniak

Nadmierna ekspozycja słoneczna jest jednym z czynników w największym stopniu przyczyniających się do rozwoju czerniaka skóry. Zawarte w promieniach słonecznych promieniowanie ultrafioletowe (UV) może wpływać szkodliwie na procesy starzenia się skóry oraz rozwój komórek nowotworowych. Przyznać jednak trzeba, że słońce w niewielkiej dawce podnosi nasz nastrój oraz wpływa na wytwarzanie w skórze witaminy D, która zapobiega m.in. rozwojowi krzywicy czy osteoporozy.

Promienie UV a zdrowie człowieka

Promienie ultrafioletowe wytwarzane naturalnie przez słońce oraz sztucznie przez lampy UV stosowane w solariach dzielą się na promienie: UV-A, UV-B i UV-C. 95 proc. promieniowania ultrafioletowego dochodzącego do powierzchni ziemi stanowią promienie UV-A, pozostałe 5 proc. to promienie UV-B, promieniowanie UV-C jest natomiast w większości pochłaniane przez warstwę ozonową w atmosferze, w związku z czym jego wpływ na zdrowie ludzkie jest niezauważalny (promienie te nie dochodzą do powierzchni ziemi).

Promieniowanie UV-A i UV-B wywołują natomiast pewien wpływ na zdrowie człowieka, powodują one bowiem niekorzystne efekty dla zdrowia, takie jak starzenie się skóry, zmniejszenie jej elastyczności (promieniowanie uszkadza włókna kolagenowe i elastynę), pojawianie się zmarszczek, działanie rumieniotwórcze(powodowanie oparzeń) czy wywoływanie czerniaka będącego przecież najgroźniejszą chorobą nowotworową skóry.

Solaria dysponują urządzeniami elektrycznymi wyposażonymi w lampy do opalania emitujące podobne do słonecznego sztuczne promienie UV-A i UV-B, które powoduje, że nasza skóra nabiera atrakcyjnego, brązowawego zabarwienia. Zmiany te widoczne na skórze są jednak dopiero po kilku seansach trwających najczęściej kilkanaście minut. Pierwsza wizyta w solarium kończy się często – zwłaszcza u osób o bardzo jasnej karnacji – wystąpieniem rumienia, poparzeń i pojawieniem się czerwonych znamion na skórze. Znamiona takie mogą mieć charakter przedrakowy, a następnie powiększać się i ciemnieć, co może budzić podejrzenie wystąpienia czerniaka złośliwego.

Zasady bezpiecznego opalania

Naukowcy udowodnili, że opalanie w solariach za pomocą lamp UV jest znacznie bardziej niebezpieczne niż korzystanie z uroków słonecznej pogody na plaży. Dawki promieniowania UV działają tutaj bowiem w krótkim czasie i znacznie bardziej intensywnie niż Słońce (mniejsza odległość źródła promieniowania). Szacuje się, że urządzenia solarne wydzielają około 20-krotnie większe promieniowanie niż Słońce, a przy tym często, chcąc przyspieszyć efekt opalania, nie stosujemy na naszej skórze zabezpieczeń w postaci kremów z filtrem, gdy kładziemy się pod lampy UV. To właśnie powód, dla którego solaria są piętnowane przez dermatologów jako jedno ze źródeł rozwoju nowotworów złośliwych skóry.

Przy opalaniu, zarówno naturalnym, jak i sztucznym, trzeba zatem bardzo uważać, aby nie przesadzić z nadmierną ekspozycją słoneczną. Stosowanie profilaktyki chorób skóry jest niezwykle istotnym elementem zmniejszającym ryzyko zachorowania na raka skóry czy jej poparzenie, wysuszenie, zestarzenie i utratę jędrności. Opalając się, musimy pamiętać, aby stosować kremy z filtrami UV, najlepiej wysokimi, nie pozwalającymi promieniom UV przenikać w głębokie warstwy skóry. Oczywiście to wydłuża cały proces opalania, jednak jest ono wtedy bezpieczne.

Jak się chronić?

Warto zakładać taki strój, który zakrywa ramiona i większość pleców – to bowiem tam pieprzyki pojawiają się najczęściej. Dobrym pomysłem będzie zasłonięcie szczególnie niepokojących zmian małym plastrem z opatrunkiem – należy jednak uważać, aby nie drażnić pieprzyków mechanicznie.

W przypadku chęci opalania, konieczne jest zastosowanie kremu z bardzo wysokim filtrem, o faktorze co najmniej 30 SPF. Dużą rolę w profilaktyce odgrywa również codzienna obserwacja, a wszelkie zmiany, np. powiększanie, zmiana koloru i struktury, powinny wzbudzić nasz niepokój.

Jaka jest szansa zachorowania na czerniaka?

Czerniak zgarnia swoje żniwo w krajach całego świata. W Polsce rok rocznie z jego powodu umiera około tysiąca osób, a wzrost zachorowalności na czerniaka w ostatnich latach wyniósł 4 proc. Śmiertelność z powodu czerniaka w naszym kraju należy do najwyższych w Europie i wynosi prawie 50 proc. Oznacza to, że każdego roku notuje się w Polsce około dwóch tysięcy nowych przypadków zachorowań na tego raka skóry.

Czerniak bywa nazywany cichym zabójcą, ponieważ często jego objawy nie są zauważalne i dostrzegalne. Najpopularniejsza odmiana choroby, jaką jest czerniak szerzący się powierzchownie (dotyczący ok. 70 proc. wszystkich przypadków zachorowań) lubi lokalizować się na skórze odsłoniętej, ale i osłoniętej, czyli na skórze głowy, pomiędzy mieszkami włosowymi w okolicach intymnych czy u mężczyzn – bardzo często na plecach. Wówczas mamy problem, żeby dostrzec niewielkie, nie wywołujące żadnego bólu znamię. Kiedy natomiast do lekarza pierwszego kontaktu zgłaszamy się z innymi dolegliwościami, okazuje się, że spowodowane są one przez przerzuty, które wywołał niegroźny z pozoru czerniak.

Na szczęście czerniak jest chorobą w pełni wyleczalną, jeśli zostanie wykryty we wczesnym stadium. Oznacza to, że im wcześniej zgłosimy się do lekarza z niepokojącymi zmianami barwnikowymi na skórze, tym lepiej. Każda zmiana barwnikowa, która jest nowa (nie było jej wcześniej) albo narosła w obrębie istniejącej zmiany, a dodatkowo: jest asymetryczna, ma nierówne brzegi, jest wielokolorowa, ciemniejsza od otoczenia oraz cechuje się nieregularną powierzchnią – może być znamieniem nowotworowym. Takie znamię należy jak najprędzej wyciąć, nawet jeśli później okaże się w badaniu histopatologicznym, że nie było w nim komórek nowotworowych.

Limfa – narzędzie zbrodni

Czerniak to poważna choroba, która wywołuje przerzuty w niezwykle podstępny sposób. Jest jednym z niewielu nowotworów szerzących się po organizmie nie tylko drogą krwi, ale też drogą limfy. Jeśli przebije się z naskórka w głąb skóry poniżej podskórnej warstwy tłuszczowej, może zaatakować najbliższy węzeł chłonny (tzw. węzeł wartownik), skąd szybką drogą może przemieścić się do całego układu limfatycznego, następnie do krwi i spowodować przerzuty w odległych organach: wątrobie, jelitach, nerkach, mózgowiu, itp.

Czy czerniaka można przekazać w genach?

Istnieje bardzo wiele czynników ryzyka, których występowanie może znacząco wpłynąć na pojawienie się nowotworu złośliwego skóry, czyli czerniaka. Jako że czerniak wywodzi się z komórek barwnikowych, duże znaczenie w procesie nowotworzenia ma nadmierna ekspozycja na słońce. Do zmian dochodzi również w obrębie już istniejących znamion, więc ciało usiane pieprzykami jest bardziej narażone na rozwój złośliwego raka.

Geny

W ostatnich latach przeprowadzono liczne badania, które jednoznacznie wskazały, że pokrewieństwo genetyczne ma duże znaczenie w procesie nowotworzenia. Czerniak ma bowiem duże skłonności do agregacji w rodzinie, to znaczy że na kilka pokoleń przypada również kilka przypadków czerniaka. Ryzyko zapadnięcia na nowotwór złośliwy jest również większe u osób, których przodkowie też chorowali. Występowanie czerniaka w rodzinie zwiększa ryzyko zachorowania w porównaniu do osób nieobciążonych piętnem genetycznym niemal dwustukrotnie!

Genetyczna predyspozycja do występowania czerniaka pojawia się w około 10 procentach wszystkich przypadków i jest związana z mutacją w genach, które bezpośrednio przyczyniają się do rozwoju tkanki nowotworowej. Obecnie, najbardziej intensywnie prowadzone są badania nad genem CDK4 oraz CMM1. Z całą pewnością, mutacje w owych genach nie decydują jednoznacznie o rozwoju patologicznej zmiany – do jej powstania przyczynia się również szereg innych czynników, które jednak także mogą podlegać dziedziczeniu.

Przyjmuje się, że rozwój czerniaka jest związany z zaburzeniami pewnych mechanizmów immunologicznych. W prawidłowej reakcji, produkowane są przeciwciała, które rozpoznają miejsca glikoproteinowe w komórkach nowotworowych. Daje to swego rodzaju „sygnał do ataku” limfocytom T, które reagują z komórkami. U dużej liczby osób z zaburzeniami procesów immunologicznych, na przykład w wyniku prowadzenia terapii immunosupresji, bądź w przebiegu AIDS, obserwuje się blisko pięciokrotny wzrost zachorowań na czerniaka skóry.

Testy genetyczne

Obecnie głośno mówi się o wprowadzeniu specjalnej profilaktyki, która opierałaby się przede wszystkim na badaniach diagnostycznych, mających na celu ustalić genetyczne prawdopodobieństwo mutacji, przyczyniających się do rozwoju czerniaka. Uważa się, że taka profilaktyka pozwoliłaby skutecznie ograniczyć śmiertelność.

Czerniak a inne choroby skóry. Jak je odróżnić?

Istnieje kilka cech, które pozwalają odróżnić czerniaka od innych schorzeń. Poniższa treść może stanowić swego rodzaju pomoc przy określaniu etiologii schorzenia skórnego, jednak nie powinna zastępować profesjonalnej konsultacji dermatologicznej – tylko wykwalifikowany specjalista od chorób skórnych (dermatolog) może bowiem z całą pewnością stwierdzić, czy dany wykwit skórny to czerniak, inny nowotwór czy też schorzenie skórne innego typu.

Rak kolczystokomórkowy

Jeśli chodzi o rokowanie, to ten rodzaj raka skóry bez trudu dorównuje czerniakowi, mimo że jest diagnozowany zdecydowanie rzadziej i stanowi tylko albo aż 20 procent diagnozowanych nowotworów skóry niebędących czerniakami. Dość częste są tutaj groźne przerzuty, zwłaszcza do węzłów chłonnych i do płuc, co potwierdza później niejako kiepskie rokowanie dla chorego.

Rak BCC i SCC

Rak skóry rozwija się przede wszystkim w oparciu o już istniejące zmiany w stanie przedrakowym, na co wpływ ma również działanie rozmaitych czynników ryzyka. Należy do nich promieniowanie UV oraz nadmierna ekspozycja na promieniowanie jonizujące. Poza tym, niekorzystnie działa również infekcja HPV oraz kontakt z chemicznymi czynnikami kancerogennymi. Duże znaczenie w rozwoju tego raka skóry ma przewlekłe drażnienie jej powierzchni oraz przewlekłe choroby.

Najtrudniej czerniaka odróżnić od dwóch innych postaci nowotworów skóry – raka podstawnokomórkowego (basal cell carcinoma – BCC) i kolczystokomórkowego skóry (squamous cell carcinoma – SCC). Rak podstawnokomórkowy rozwija się powoli w najniższej warstwie naskórka i rzadko daje przerzuty do innych narządów, rak kolczystokomórkowy to natomiast schorzenie rozwijające się w najbardziej zewnętrznej warstwie naskórka, ale niejednokrotnie naciekające też tkanki otaczające, w związku z czym gorzej rokujące i plasujące się z czerniakiem w jednej grupie najgroźniejszych chorób skórnych.

Czerniaka zwykle trudno odróżnić od innych zmian nowotworowych w obrębie skóry i zawszę diagnostykę trzeba pozostawić lekarzowi specjaliście, jednak zwykle jego zabarwienie jest ciemniejsze od BCC czy SCC. O ile czerniak może przybierać zabarwienie nawet czarne (stąd zresztą nazwa) i często wykazuje tendencję do ciemnienia, o tyle rak podstawno- i kolczystokomórkowy tworzy raczej czerwone lub różowe wykwity skórne, które nie ulegają ciemnieniu. Odpowiednią odmianę nowotworu w podejrzanym znamieniu można jednak stwierdzić dopiero po jego wycięciu metodą chirurgiczną i poddaniu badaniu histopatologicznemu.

Łuszczyca, AZS, trądzik

Również łuszczyca w początkowym stadium zaawansowania może nam przypominać czerniaka skóry. Czerwonawe wykwity pokryte są jednak w tym przypadku charakterystyczną, srebrzystoszarą łuską, co jest bardzo znamiennym objawem choroby. W przypadku łuszczycy mamy też do czynienia najczęściej z rozległymi plamami występującymi na dużej powierzchni ciała. Znamiona poza tym bardzo swędzą i pieką.

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to jeszcze inna choroba, z którą czerniaka raczej się nie da pomylić. Choroba ta powstaje na tle alergicznym, a jej głównymi objawami są czerwona wysypka, rogowacenie lub złuszczanie naskórka oraz swędzenie. Podobnie jak łuszczyca, choroba ta dotyczy raczej większych powierzchni skórnych niż popularnych „punkcików” nazywanych przez pacjentów pieprzykami.

Jeszcze inną chorobą skóry jest trądzik, który także daje zupełnie inne objawy niż czerniak i występuje najczęściej w wieku młodzieńczym, ujawniając się w postaci szeregu krost na całym ciele zwanych wągrami bądź naskórnikami wypełnionych tłuszczem i powstałych w wyniku powiększenia gruczołów łojowych w skórze. Zmiany te mają charakter wypryskowy, dojrzewający i po pewnym czasie znikają samoistnie. Nie można ich więc pomylić z czerniakiem.