Cukrzyca ciążowa, inaczej nazywana cukrzycą ciężarnych, jest zaburzeniem gospodarki węglowodanowej, które po raz pierwszy zostaje wykryte właśnie w okresie ciąży. Problem ten dotyka kilku procent ciężarnych, a dowiadują się o tym najczęściej w 5 oraz 6 miesiącu ciąży. Cukrzyca ciążowa w większości przypadków mija bezpośrednio po porodzie, ale u części kobiet może powrócić po latach w postaci cukrzycy typu II.
Cukrzyca ciążowa – czym jest?
Cukrzyca ciążowa, będąca zaburzeniem gospodarki węglowodanowej, w ciąży dotyka kobiety, które nigdy wcześniej nie miały problemów z tego typu schorzeniem. Problemy z gospodarką hormonalną prowadzą do nietolerancji węglowodanów. U zdrowej osoby węglowodany zostają rozłożone, podczas procesu trawienia, na cukry proste. Następnie glukoza zostaje wchłaniana do krwi, gdzie za sprawą działania trzustki, a dokładniej hormonu przez nią produkowanego – insuliny, cząsteczki glukozy zamieniane są w źródła energii. Problemy pojawiają się wtedy, gdy trzustka produkuje zbyt małe ilości insulin, a nieprzemieniona glukoza utrzymuje się we krwi. W czasie ciąży dodatkowo insulina ma utrudnione zadanie, bo komórki są na nią bardziej odporne. W większości przypadków trzustka zaczyna produkować po prostu większe ilości hormonu, ale niekiedy zdarza się, że trzustka nie nadąża, czego efektem jest rozwój cukrzycy ciążowej.
Dobrą wiadomością jest to, że cukrzyca najczęściej znika od razu po porodzie, niestety u części kobiet (30-50 %) zwiększa ryzyko zachorowania na cukrzycę typu II, której objawy widoczne mogą być po 10-15 latach. O zachorowaniu na cukrzycę ciążową świadczy podwyższony poziom cukru na czczo lub po posiłkach. W celu wykrycia choroby wykonuje się test obciążenia glukozą.
Cukrzyca ciążowa, która jest nieprawidłowo leczona lub nie jest leczona wcale, może doprowadzić do wielu poważnych problemów. Przede wszystkim może wywołać przedwczesny poród czy upośledzenie czynności mięśnia sercowego po porodzie. Kobiety chorujące na cukrzyce ciążową bardziej są narażone na wewnątrzmaciczny zgon płodu. Na skutek tej choroby dziecko może również urodzić się wyjątkowo duże lub ciężkie, co utrudnia poród i zwiększa odniesione obrażenie.
Objawy cukrzycy ciążowej
Czy cukrzyca ciążowa jest łatwa do rozpoznania? Jakie są jej główne objawy? Niestety zazwyczaj cukrzyca ciążowa nie daje żadnych objawów, przez co jej wykrycie jest utrudnione, a brak podjętego leczenia groźny w skutkach. Dodatkowym problemem jest to, że wiele objawów zdrowo przebiegającej ciąży pokrywa się z tymi, które występują u chorych na cukrzycę ciążową. Do najważniejszych z nich można zaliczyć:
- zwiększone pragnienie,
- uczucie suchości w jamie ustnej,
- nadmierne zmęczenie, nie wynikające z dużego wysiłku,
- częstomocz – chore na cukrzycę ciążową wydalają nawet 3 litry moczu na dzień,
- niekontrolowane napady głodu,
- spadek masy ciała,
- obecność cukru w moczu, wykryta podczas badania.
Przyczyny cukrzycy ciążowej
Cukrzyca ciążowa to zaburzenia gospodarki węglowodanowej najprawdopodobniej bezpośrednio powiązane z hormonami ciążowymi. Hormony te są wydzielane przez łożysko i zalicza się do nich: laktegen łożyskowy, prolaktyna, estrogen, kortyzol oraz progesteron. Ich rola w zachorowaniu na cukrzycę ciążową jest priorytetowa – to właśnie one osłabiają działanie insuliny (rozwija się insulino oporność) i doprowadzają do problemów z wchłanianiem glukozy we krwi, co z kolei prowadzi do wzrostu poziomu cukru i zachorowania na cukrzycę ciążową.
Podwyższone ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej
Cukrzyca ciążowa to najczęstsze powikłanie ciąży. Dotyka ona ok. 4 % wszystkich ciężarnych. Jej dokładne przyczyny nie są znane, ale można wskazać czynniki, zwiększające ryzyko zachorowania, należą do nich:
- byt duży przyrost wagi w I trymestrze ciąży,
- nadwaga lub otyłość (BMI przekraczające 25),
- kolejna ciąża,
- poród przedwczesny w którejkolwiek ciąży, którego przyczyny nie były znane,
- urodzenie dziecka, które miało wrodzoną wadę,
- urodzenie dziecka, którego waga przekraczała 4 kg,
- wiek matki – powyżej 35 lat,
- zachorowania na cukrzycę typu II w rodzinie,
- zachorowania na cukrzyce ciążową u kobiet w rodzinie,
- występująca cukrzyca ciążowa w poprzedniej ciąży,
- nadciśnienie tętnicze,
- zespół policystycznych jajników.
Znając czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na cukrzyce ciążową warto zastosować się do kilku zasad, jeśli planujemy lub jesteśmy w ciąży. Najmniejsze ryzyko zachorowania na cukrzyce ciążową jest u kobiet, które rodzą przed ukończeniem 25. roku życia. Dodatkowo należy zwracać uwagę na masę ciała, zwłaszcza w okresie ciąży.
Leczenie cukrzycy ciążowej
Warto wiedzieć, że cukrzyca ciążowa to nie wyrok, a prawidłowo leczona może uchronić matkę i dziecko przed przykrymi konsekwencjami. Leczenie powinno być wdrożone jak najszybciej, a jego głównym celem jest utrzymanie poziomu glukozy we krwi matki na prawidłowym poziomie. Najważniejszym elementem leczenia jest odpowiednia dieta cukrzycowa – bogata w białko i warzywa, a uboższa w węglowodany (szczególnie te proste), której efekty powinny być zauważalne już po tygodniu od wdrożenia. Jeżeli jednak poziom cukru nadal będzie zbyt wysoki wtedy wprowadza się tzw. insulinoterapię. W tym drugim przypadku możliwe są 2 terapie: pierwsza to terapia podskórna, o krótkim działaniu, druga to ludzkie insuliny o przedłużonym działaniu. Nie bez znaczenia w leczeniu cukrzycy ciążowej jest również aktywność fizyczna. Kobieta chorująca na cukrzycę ciążową powinna spożywać niewielkie i regularne posiłki ok. 5-8 razy dziennie i często – ok. 4 razy dziennie – kontrolować cukier we krwi przy użyciu gleukometru. Terapię taką stosuje się do porodu lub też jeszcze 1,5 miesiąca od czasu porodu.
Dieta cukrzycowa
Dieta cukrzycowa jest najważniejszym elementem leczenia cukrzycy ciążowej. Powinno się ją wprowadzić w życie jak najszybciej po rozpoznaniu choroby. Odpowiednią dietę dla każdej chorej ciężarnej dobiera diabetolog, biorąc pod uwagę masę ciała i aktywność fizyczną kobiety, a także wiek ciąży.
Główne zalecenia diety cukrzycowej:
- częste, regularne i małe posiłki – najlepiej spożywać 6-8 posiłków w odstępach 2-3 godzinnych, posiłki powinny być spożywane codziennie o stałych porach,
- posiłki powinny być bogate w nabiał, warzywa, mięso oraz ryby,
- ilość cukru i węglowodanów, zwłaszcza prostych, powinna być zminimalizowana, należy zastąpić je węglowodanami złożonymi czyli razowym, ciemnym pieczywem, kaszą jaglaną czy kaszą gryczaną,
- należy ograniczyć spożywanie owoców, zwłaszcza tych słodkich. Do dozwolonych zalicza się jabłka czy porzeczki,
- słodkie napoje czy soki należy zastąpić wodą,
- należy zrezygnować ze spożywania pełnotłustych produktów mlecznych, tłustych mięs oraz wędlin, tłustego drobiu, podrobów, śmietany, masła, margaryny, słodyczy, fast foodów,
- należy ograniczyć spożywanie soli kuchennej do 6 gramów dziennie,
- dieta powinna się składać w 15-20 % białka, 50-55 % węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym, 30-35 % tłuszczy.
Cukrzyca ciążowa a przebieg ciąży i rozwój płodu
Cukrzyca ciążowa najczęściej pojawia się w II lub w III trymestrze ciąży, wtedy kiedy naturalnie wzrasta poziom cukru we krwi kobiety ciężarnej, niezbędny dla prawidłowego rozwoju płodu. Należy pamiętać, że szybko zdiagnozowana i prawidłowo leczona cukrzyca ciążowa nie stanowi zagrożenia ani dla matki, ani dla płodu. Nieleczona z kolei może doprowadzić do poważnych konsekwencji tkj.:
- poronienia,
- obumarcia wewnątrzmacicznego płodu,
- przedwczesnego porodu,
- wielowodzia płodu,
- nadciśnienia oraz stanu przedrzucawkowego,
- konieczności porodu za pomocą cesarskiego cięcia,
- uszkodzenia pochwy oraz narządów rodnych,
- zakażeń układu pokarmowego,
- chorób okołoporodowych u noworodka, wad wrodzonych tkj. bezmózgowie, rozszczepienie kręgosłupa, wad układu oddechowego, nerwowego, wad układu pokarmowego czy sercowo-naczyniowego u dziecka, wad w budowie kończyn,
- uszkodzeń narządów wewnętrznych u płodu,
- makrosomii płodu – nadmiernej masy ciała powyżej 4 kg.
Diagnozowanie cukrzycy ciążowej
Podczas każdej ciąży kobieta musi wykonywać badania w kierunku wykrycia cukrzycy ciążowej. Badanie przesiewowe zlecane jest zazwyczaj w I trymestrze ciąży (badanie zazwyczaj z palca) oraz pomiędzy 24. a 28. jej tygodniem (test obciążenia glukozą). Test obciążenia glukozą polega na wypiciu 50 g roztworu glukozy, a po odczekaniu godziny zmierzenie poziomu cukru. Jeżeli wynik będzie nieprawidłowy zostanie zlecona tzw. krzywa cukrowa czyli test obciążenia 75 g glukozy. Ten test polega na 3-ktornym pomiarze poziomu cukru: przed podaniem glukozy, 1 godzinę po wypiciu glukozy oraz 2 godziny po. Jeżeli wyniki są prawidłowe kolejny raz oznacza się poziom glukozy w 32. tygodniu ciąży.
